Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
નથી. જયાં અસતુ વ્યવહાર છે, ત્યાં મોક્ષમાર્ગની વાસ્તવિક ઉપાસના હોતી નથી.
આગળ ચાલીને શાસ્ત્રકાર કહે છે કે જે સાધક અથવા જે સંપ્રદાયો આત્મતત્ત્વની કે શુદ્ધ ચૈતન્યની વ્યાખ્યા કરી શકતા નથી, આત્મદ્રવ્ય શું છે, તેનું ભાન પણ થયું નથી અને આત્મદ્રવ્યના મૂળભૂત સ્વરૂપને છોડીને જે કાંઈ જ્ઞાનચર્ચા થાય છે કે વિચારણા થાય છે, તે સારભૂત જ્ઞાન નથી. સારભૂત જ્ઞાન તે જ નિશ્ચયજ્ઞાન છે.
ગાથામાં જ્યાં સવ્યવહાર પણ નથી અને નિશ્ચયજ્ઞાન પણ નથી, આ બંને કેન્દ્રોનો ઉલ્લેખ કર્યો છે.
આત્મસિદ્ધિની પૂર્વની ગાથાઓમાં નિશ્ચયજ્ઞાન શું છે ? તેનું તો ઘણું જ વિસ્તૃત વર્ણન આપવામાં આવ્યું છે પરંતુ સવ્યવહાર શું છે? તેનું વિવેચન મર્યાદિતરૂપે આપવામાં આવ્યું છે. આ ગાથામાં પણ સવ્યવહાર શું છે? તેનો ઉલ્લેખ ન કરતાં સદ્વ્યવહાર શું નથી? તેનો નિષેધ રૂપે ઉલ્લેખ કર્યો છે. જ્યાં સુધી મનુષ્ય અસવ્યવહારથી અવગત ન થાય, ત્યાં સુધી સદ્વ્યવહારની પ્રાપ્તિ દુર્લભ હોય છે. વ્યક્તિ લોટામાં રહેલા ગંદા પાણીને ઓળખી લે, ત્યારે જ તેનો ત્યાગ કરી લોટામાં નિર્મળ પાણી ભરવા કોશિષ કરે છે પરંતુ જો ગંદા પાણીને નિર્મળ પાણી માની લે, તો તેની ભયંકર અવદશા થાય છે. શાસ્ત્રકારનું મંતવ્ય છે કે જ્યાં સદ્વ્યવહાર નથી, તે પ્રણાલિને ખાસ ધ્યાનમાં લેવાની આવશ્યકતા છે. એ જ રીતે કોરી વાતોમાં આત્મજ્ઞાન હોતું નથી, તે પ્રણાલિને પણ સમજવાની જરૂર છે. આત્મસિદ્ધિના પ્રારંભમાં કૃપાળુ ગુરુદેવે જે વાત ઉચ્ચારી હતી કે કોઈ ક્રિયાજડ થઈ રહ્યા શુષ્કજ્ઞાનમાં કોઈ', આ હકીકતનો આ ગાથામાં ફરીથી વિધિવત્ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. ફરી એ જ વાતને બીજા શબ્દોમાં મૂકવામાં આવી છે. હકીકતમાં જ્યાં સવ્યવહાર નથી ત્યાં ક્રિયાની જડતા છે અને જ્યાં આત્મજ્ઞાન નથી ત્યાં શુષ્કજ્ઞાનના અર્થાત્ કોરી વાતોના થોથા છે. આ રીતે સિદ્ધિકાર સ્વયં પ્રારંભમાં જે વાતનું ઉચ્ચારણ કરી ગયા હતા, તેનું જ ઘણી ગાથાઓમાં વિસ્તારથી વિવેચન થયા પછી આ ગાથામાં તેનું પરિસમાપન કરવામાં આવ્યું છે, તેમ જ પ્રગટ રીતે કહ્યું છે કે ગચ્છ અને સંપ્રદાયોના જે વ્યકિતઓમાં સવ્યવહારનો અભાવ છે, તે બધા ક્રિયાજડ થઈ રહ્યા છે અને જ્યાં આત્મજ્ઞાનનો અભાવ છે તે બધા સારહિત નિઃસ્સાર ચર્ચા કરી રેગિસ્તાનમાં યાત્રા કરી રહ્યા છે. ક્રિયાની જડતામાં સવ્યવહારનો અભાવ છે અને લૂખી ચર્ચાઓમાં આત્મજ્ઞાનનો અભાવ છે, તેથી તે શુષ્કજ્ઞાની છે.
ગાથાનું આ સ્થૂલ મંતવ્ય અથવા સીધો ભાવાર્થ પ્રગટ કર્યા પછી આપણે આ ગાથા ઉપર ઊંડાઈથી થોડું તાત્ત્વિક વિવેચન પણ કરશું.
ગચ્છ અને મત – ગચ્છ એ ઘણો સ્થૂલ શબ્દ છે પરંતુ આત્યંતર વૃષ્ટિએ વિચાર કરતાં ગચ્છનો જન્મ એક બૌદ્ધિક દ્રષ્ટિથી નિષ્પન્ન થાય છે. જેમ મન, વચન, કાયાની પ્રવૃત્તિ નિરંતર થવાથી તેના પણ એક સંસ્કાર જન્મે છે, જેને દેશી ભાષામાં ટેવ કહેવાય છે. સંસ્કારની એટલી પ્રબળતા હોય છે કે મનુષ્યની ઈચ્છા કે અનીચ્છાની પરવાહ કર્યા વિના સંસ્કારની પ્રબળતાથી કર્મ
