Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
છે. આ ઊંચકોટિનો પુરુષાર્થ તે મુકિતનું કારણ બને છે. તે કર્મબંધનની અવસ્થાને ટાળે છે અને પારમાર્થિક શાંતિ સ્વરૂપ ફળને જન્મ આપે છે. જો કે આ પુરુષાર્થ પણ સૈદ્ધાંતિક જ હોવો જોઈએ. પારમાર્થિક પુરુષાર્થ પણ સૈદ્ધાંતિક રીતે જ થઈ શકે છે. ત્યાં પણ સિદ્ધાંતની પ્રમુખતા છે. આ પુરુષાર્થ વર્તમાનકાલિક પણ સારા પરિણામ આપે છે અને શાશ્ચત પણ સ્થિર અને નિત્ય ફળ આપે છે. માટે શાસ્ત્રકારો આ પુરુષાર્થને સત્ય પુરુષાર્થ કહે છે અને પ્રસ્તુત ગાથામાં પણ કરો સત્ય પુરુષાર્થ” તેમ લખ્યું છે.
શાસ્ત્રકારે ગાથામાં પરમાર્થરૂપ સત્ય પુરુષાર્થનું ફળ પણ બતાવ્યું છે અને એક પ્રકારે સ્પષ્ટ રેખાંકન કર્યું છે, તેમાં શરત મૂકી છે કે જો પરમાર્થ પામવો હોય તો સત્ય પુરુષાર્થ કરો. આ હકીકત બીજાનો ઉપકાર કરવા માટે નથી. તમારા પોતાના કલ્યાણ માટે જ તમારો પુરુષાર્થ છે. પરમાર્થ પ્રાપ્તિની ઈચ્છા હોય, તો સત્ય પુરુષાર્થ કરો. સત્ય પુરુષાર્થનું પરમાર્થરૂપ ફળ નિશ્ચિત છે.
ભવસ્થિતિ આદિ : અહીં શાસ્ત્રકાર એક ચિંતા કરે છે કે જે વ્યકિતઓનો પુરુષાર્થ કુંઠિત થયેલો છે અથવા જેની બુદ્ધિ કુતર્કથી ઘેરાયેલી છે, તે ભવસ્થિતિનું અવલંબન કરી અપુરુષાર્થવાદ રૂ૫ ભાગ્યવાદનું અવલંબન કરી પુરુષાર્થથી દૂર હટી જાય છે. તે જીવોને વીતરાય કર્મનો ઉદય છે એટલે પુરુષાર્થમાં પગ માંડી શકતો નથી અથવા જ્ઞાનાવરણીય કર્મનો વિપરીત ક્ષયોપશમ છે. એટલે વિપરીત માર્ગદર્શન થવાથી તે પુરુષાર્થ કરી શકતો નથી અથવા મોહજન્ય આસકિતથી કે પરંપરાજન્ય સંસ્કારોથી જીવાત્મા ભવચક્રમાં ફસાય જાય છે. કાં તો તે પુરુષાર્થ પડતો મૂકે છે અને કાં પુરુષાર્થ અસત્ય છે એવી ધારણા કરી સત્ય સાધનાથી દૂર રહે છે, માટે શાસ્ત્રકાર ત્રીજા પદમાં “ભવસ્થિતિનું નામ લઈને” તેનું મિથ્યા અવલંબન કરીને ભવસ્થિતિના નામે બહાનાબાજી કરીને હે ભાઈ ! તું અટકી ન જતો. આ બધા પ્રતિરોધક કારણ છે. દર્શનશાસ્ત્રમાં તેને પ્રતિયોગી કહ્યા છે. આવા પ્રતિયોગી તત્ત્વો કાર્યનિષ્પત્તિમાં બાધક છે. આપણા શાસ્ત્રકારે બધા પ્રતિબંધક પ્રતિયોગીઓને ભવસ્થિતિ શબ્દમાં સાંકળી લીધા છે અને ભવસ્થિતિથી નિરાળા રહી પ્રતિબંધકભાવોને ટાળીને આગળ વધવા માટે ઉત્તેજના આપીને કહ્યું છે કે આ બધા બહાનાથી પરમાર્થનું છેદન ન કરો. જેમ ભવસ્થિતિ બંધનકર્તા છે, તેમ જ પરમાર્થનું છેદન પણ બંધનકર્તા છે. અહીં પરમાર્થના છેદન રૂપ દુષ્પરિણામનો ઉલ્લેખ કર્યો છે અને તેનું કારણ ભવસ્થિતિ બતાવી છે. પરમાર્થ પ્રાપ્તિને માટે ભવસ્થિતિનું છેદન જરૂરી છે. ભવસ્થિતિનું છેદન ન થાય, ત્યાં સુધી વિભાવોનું છેદન થઈ શકતું નથી. આ રીતે ભવસ્થિતિ સાથે અને તેના અભાવ સાથે પરમાર્થની અપ્રાપ્તિ કે પ્રાપ્તિનો સંબંધ જોડાયેલો છે.
અહીં ગાથામાં છેદો નહીં આત્માર્થ પદ છે, તે ભવસ્થિતિને છોડીને બાકીના બધા વિપરીત ભાવોનો પરિહાર સૂચવે છે. કોઈપણ હઠાગ્રહ, કદાગ્રહ, દુરાગ્રહ કે મતાગ્રહથી પરમાર્થ ઉપર છીણી મૂકાય જાય છે, માટે શાસ્ત્રકારે નિષેધાત્મક વાણીથી બને છેદો' એમ કહીને પરમાર્થને સુરક્ષિત રાખવાનું કામ કર્યું છે. આખી ગાથામાં વિધિ અને નિષેધ બંને રીતે બેવડી આજ્ઞા આપીને
