Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
૫૨માર્થનું મુખ્ય લક્ષણ છે. શુદ્ધ આત્મા સર્વથા અપ્રભાવ્ય હોય છે અને આવી શુદ્ઘ અપ્રભાવ્ય સ્થિતિ તે ૫રમાર્થ છે. પરમાર્થમાં બાહ્ય ફળરૂપ જે કાંઈ અર્થ છે, તે બધા અર્થનો પરિહાર થાય છે. આવા બાહ્ય અર્થથી શૂન્યભાવને જ્ઞાનીજનો પરમાર્થ કહે છે. શાસ્ત્રમાં તેને અગુરુલઘુ અવસ્થા કહેવામાં આવે છે. પરમાણુમાં જેમ અગુરુલઘુ અવસ્થા છે, તેમ આત્મામાં પણ અગુરુલઘુ અવસ્થા છે. ગુરુલઘુના ભાવથી નિરાળો થઈ આત્મા અગુરુલઘુભાવને અનુભવે તે પરમાર્થ છે. સાધક આત્મસાધનામાં જેમ-જેમ ઊંડા ઉતરતા જાય છે, તેમ-તેમ બધો છેદ ઉડતો જાય છે અને છેવટે જે કાંઈ અવસ્થિત છે, તેને વેદાંતમાં પણ ‘નેતિ નેતિ’ કહ્યું છે. એટલે આ નહીં, આ નહીં, તે પણ નહીં, જેનું વર્ણન કરો છો તે પણ નહીં, આવો વર્ણનાતીત ભાવ તે પરમાર્થ છે. જૈનશાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે તવા તત્વ ન વિન્ગર, મક્ તત્વ ળ નદિયા...।' શ્રી આચારાંગ સૂત્ર. જ્યાંથી વચન પાછા વળે છે અને જ્યાં તર્ક પણ ઊભો રહી શકતો નથી. તે વચનાતીત કે તર્કાતીત અવસ્થા તે પરમાર્થ છે. વ્યવહારમાં બધા ફળો ક્રિયાધીન હોય છે પરંતુ અક્રિયાનું કોઈ ફળ હોતું નથી. અધ્યાત્મક્ષેત્રમાં ક્રિયાનું પૂર્ણવિરામ થયા પછી અક્રિયા સ્વયં એક ફળ ઉત્પન્ન કરે છે. અક્રિયાનું ફળ તે પરમાર્થ છે. જેમ દીપક ક્રિયાત્મક છે, તે પ્રજ્વલિત છે, ત્યાં સુધી દીપક બળે પણ છે અને પોતાની જાતને પણ બાળે છે અને દીપક ક્રિયાવિહીન થઈ જાય, બળતો બંધ થઈ જાય, ત્યારે તેની શાંત અવસ્થા પ્રગટ થાય છે અર્થાત્ દીપક ઠરી જાય છે, શાંત થઈ જાય છે, બંધ થઈ જાય છે, જવલનથી મુકત થઈ જાય છે. આ છે અક્રિયાનું ફળ. એમ જીવાત્મા પણ ક્રિયા કે કર્મથી મુકત થાય, ત્યારે અક્રિયાનું પરમાર્થ રૂપ મહાફળ પ્રાપ્ત થાય છે. પરમાર્થની આટલી ઊંડી વ્યાખ્યા કર્યા પછી સાધકને પરમાર્થ લક્ષમાં આવે છે.
ગાથામાં કહ્યું છે કે છેદો નહિ આત્માર્થ' હકીકતમાં પરમાર્થ કે આત્માર્થ છેદી શકાતો નથી પરંતુ અનર્થકારી ક્રિયાઓ કરવાથી પરમાર્થ પ્રાપ્તિનો સમય છેદાય છે, સમય વ્યર્થ જાય છે અને આત્માર્થના અભાવમાં જે વિતંડ ઊભો થયો છે, તે વિતંડથી સ્વયં છેદાય છે, ભેદ પામે છે. કપૂરને ખુલ્લુ મૂકવાથી કપૂરનો નાશ થતો નથી, કપૂર ઉડી જાય છે, તેથી કપૂરની સંપ્રાપ્તિ છેદાય છે, તેમ અહીં આત્માર્થનું ધ્યાન ન કરવાથી આત્માર્થ છેદાતો નથી, આત્માર્થનો વિલય થતો નથી પરંતુ તેની સમ્પ્રાપ્તિ છેદાય છે.
અહીં છંદો નહિ આત્માર્થ' એમ કહીને અન્યથાભાવે એમ કહ્યું છે કે બંધનને છેદો. બંધનને નહીં છેદવાથી આત્માર્થ છેદાય છે. આ રીતે ગાથામાં જે ઉભયાત્મક પ્રેરણા છે તે પરમાર્થને પુષ્ટ કરી અનર્થમુકિતની સચોટ અભિવ્યકિત કરી જાય છે.
આઘ્યાત્મિક સંપૂટ : પરમાર્થ એ જ આ ગાથાનો આધ્યાત્મિક ખજાનો છે. આનંદની અનુભૂતિ તે જીવનું મુખ્ય આકર્ષણ છે. છતાં શાસ્ત્રકારો નિરાનંદની પણ સ્થાપના કરે છે. નિરાનંદ અવસ્થા તે અલૌકિક અવસ્થા છે. હકીકતમાં પરમાર્થ નિરાનંદીભવનનું તાળુ ખોલે છે. અત્યાર સુધી સુંદર દેખાતા રાજમહેલની ચારે તરફ બહાર યાત્રી ચક્કર મારતો હતો. બહારમાં આનંદ હતો, જો તાળુ ખોલે તો અંદરમાં નિરાનંદ છે. અંદરમાં પ્રવેશ કરે તો આનંદના બધા ઉપકરણ શાંત
૩૨૩).
