Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
કરાવનાર સદ્ગુરુ સ્વયં છે, જે નિશ્ચયજ્ઞાનથી ભરપૂર છે, તે સમ્યગૃષ્ટિને વરેલા છે. શ્રવણ કરાવનાર સદ્ગુરુ જો હાજર ન હોય, તો શ્રવણ પણ સુશ્રવણ બની શકતું નથી. શ્રવણમાં સદ્દગુરુ મુખ્ય આધાર સ્તંભ છે. હિમાલયમાંથી જેમ ગંગા નીકળી છે, તેમ સમર્થ સદ્ગુરુ રૂપી શિખરમાંથી સતુશ્રવણ રૂ૫ વચનામૃતની ધારા પ્રવાહિત થાય છે. સાંભળનાર પણ સુપાત્ર હોવો જોઈએ, તો જ તે શ્રવણને પચાવીને નિશ્ચયજ્ઞાન રૂ૫ ફળ મેળવી શકે છે. જો સાંભળનાર સુપાત્ર ન હોય, તો તે શું સાંભળે છે, તેવો વિવેક ન હોવાથી ફૂટેલા વાસણમાં પાણી ન ટકે તેમ તેનું શ્રવણ નિષ્ફળ જાય છે. સાંભળનાર સુપાત્ર, સંભળાવનાર સગુરુ અને સાંભળવાની ક્રિયા સુધ્યાનપૂર્વક થાય, આ ત્રિયોગે કરી જે જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય, તે નિશ્ચયજ્ઞાનની શ્રેણીમાં આવે છે અને નિશ્ચયજ્ઞાનની પ્રાપ્તિમાં શ્રવણ પણ એક નિમિત્ત છે, તે સ્પષ્ટ થાય છે. ગાથાનું આ બીજું અવલંબન ખૂબ જ માર્મિક છે.
(૩) સાધન – સાધનમાં બંને પ્રકારની પ્રવૃત્તિ આવે છે. પ્રવૃત્તિ સાથે નિવૃત્તિ પણ જોડાયેલી છે. નિર્જરાના જે હેતુઓ હોય અથવા નિર્જરાનું જે કારણ બને, તેવી જ ઉપાસના હોય, તે બધુ સાધનમાં આવે છે. તેની સાથે પુણ્ય પ્રવૃત્તિ પણ જોડાયેલી રહે છે. સાધકને હું પુણ્ય કરું તેવો કોઈ વિકલ્પ કે કોઈ અહંકાર હોતો નથી પરંતુ જ્યાં સુધી યોગ છે ત્યાં સુધી યોગની પ્રવૃત્તિથી પુણ્યકર્મ થતાં રહે છે. એટલે હું પુણ્ય છોડું તેવો વિકલ્પ પણ હોતો નથી. સહજભાવે તેની પુણ્યપ્રવૃત્તિ ચાલુ રહે છે, તે પણ એક પ્રકારે સાધનની ગણનામાં આવે છે. અહીં સાધનનો અર્થ સાધના, ઉપાસના, આરાધના કે એવા કોઈ પ્રકારના ઉત્તમ અનુષ્ઠાન, આ બધા ક્રિયાકલાપો સાધન ગણાય છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે જે સાધન પાપરૂપ નથી તે બધા સાધન આદરણીય છે અને આરાધ્ય પણ છે.
શાસ્ત્રકારોએ સાધનના વિસ્તારમાં આખો આચારકાંડ ઊભો કર્યો છે અણુવત, મહાવ્રત, તપ આરાધના, ચારિત્રના બાહ્યભાવો, ધર્મના સમસ્ત અનુષ્ઠાનો સાધનમાં સમાયેલા છે. સામાન્ય મનુષ્ય જ્ઞાનને કે તત્ત્વને જલ્દી જોઈ શકતો નથી કે જાણી શકતો નથી પરંતુ સાધનનું અનુકરણ કરીને વ્યવહારશુદ્ધિ કરી શકે છે અને ત્યારબાદ સદ્દગુરુની કૃપા હોય કે જીવનો પરમ પુણ્યોદય હોય, તો તેને જ્ઞાન પ્રાપ્તિ પણ થાય છે. આ કેન્દ્ર ઉપર શાસ્ત્રકાર કહે છે કે જ્ઞાન પ્રગટ થાય, તેની પૂર્વે જે સાધનનું અનુષ્ઠાન કર્યું હતું, તે સાધન છોડી દેવાના નથી, જ્ઞાન ભલે થયું પરંતુ સાધનની આરાધના ચાલુ રાખવાની છે. જીવન છે ત્યાં સુધી સાધન જરૂરી છે. શુદ્ધ સાધનની આરાધના છોડી દેવાથી પાપના જ બંધન થઈ શકે છે અને અશુભ કિયા થવાનો પૂરો અવકાશ ઉપસ્થિત થાય છે. સાધન એ બાહ્ય આલંબન છે.
કૂવામાંથી પાણી લેવા માટે દોરી અને બાલ્ટી સાધન છે પરંતુ એકવાર પાણી પ્રાપ્ત થયા પછી નિરંતર પાણીની જરૂર પડવાની છે તો વારંવાર સાધનનો સહયોગ લેવો આવશ્યક બની જાય છે. સાધન એ સ્થૂલ ઉપકારકારક દ્રવ્ય અનુષ્ઠાન છે પરંતુ યાદ રાખવું ઘટે છે કે દ્રવ્ય અનુષ્ઠાનો ભાવ અનુષ્ઠાનના જનક બને છે. નામ–સ્થાપના-દ્રવ્ય, આ ત્રણે નિક્ષેપો ભાવ નિક્ષેપના અધિકરણો છે. આ રીતે ભાવ નિક્ષેપની જાળવણી કરનાર ત્રણે નિક્ષેપો વજર્ય નથી પરંતુ આરાધ્ય
(૩૩૦)
