Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
છે. તેથી જ સાધકો તીર્થકર દેવાધિદેવના નામનો પણ જપ કરે છે અને એ જ રીતે તેમની સ્થાપના કે તેમના કોઈપણ ઉપકરણ પૂજાય છે. ભકતામર સ્તોત્રમાં કહ્યું છે કે હે પ્રભો ! જે પાદપીઠ આપના ચરણને ધારણ કરે છે, તે પાદપીઠ પણ દેવોને કે ઈન્દ્રોને માટે પૂજ્ય બની જાય છે. દર્શન પણ એક પ્રકારનું સ્થાપના નિક્ષેપનું અધિકરણ છે. સંક્ષેપમાં ત્રણેય નિક્ષેપોની ચૂલ ઉપાસના પણ સાધન કોટિમાં આવે છે. મંત્ર જાપ કે નામ સ્મરણ પણ સાધન ગણાય છે.
ખેડૂત અનાજ પેદા કરવા માટે બહારની ઘણી ક્રિયાઓ કરે છે. જમીન ખેડવાથી લઈને રોપાનું પાલન કરે, ત્યાં સુધીની બધી ક્રિયાઓ સાક્ષાત અનાજની પ્રાપ્તિમાં કારણભૂત છે. અનાજની પ્રાપ્તિ થયા પછી ક્રિયામાં પરિવર્તન આવે છે પરંતુ સક્રિયા ત્યાજ્ય બનતી નથી. પુનઃ પુનઃ સાધનની સાધનાથી સાધનમાં પણ પરમ શુધ્ધિ પ્રગટ થાય છે અને સાધન દિવ્ય સાધનનું નિમિત્ત બને છે, માટે અહીં સાધન રૂપ આલંબન તે વિશાળ આલંબન છે. શાસ્ત્રકાર કહે છે કે સાધનને બરાબર જાળવી રાખવાના છે, સાધન છોડી દેવા પણ પાલવે તેમ નથી. નિશ્ચયજ્ઞાન થયા પછી વ્યકિત સાધન છોડે તો કરે શું? જો સક્રિયાનો ત્યાગ કરે, તો અસક્રિયા સ્વતઃ થવા માંડે છે, તેથી સિધ્ધિકારે બહુ જ વિચારપૂર્વક સાધનનું અવલંબન જાળવી રાખવા માટે જ્ઞાનીજનોને ટકોર કરી છે. “પિત્તવદૂ જ રેતિ ગળધર્મી ' આચરણ રહિત કે આચરણહીન એવા કોઈપણ ધર્મ જ્ઞાનનું ઉત્તમ સ્થાન પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી અર્થાત્ જ્ઞાનની કોટિમાં આવતા નથી. સાધન તે જીવ પાસેનું એક ઉત્તમ હથિયાર છે. “વર્તનૈન સીંઘને શસ્ત્ર | કર્મ કાપવામાં સાધના રૂપ સાધન શસ્ત્રનું કામ કરે છે.
(૪) સાધન ત્યાગ – આ ગાથાનું ચોથું આલંબન સાધનનો ત્યાગ તે ઘાતક આલંબન છે. સત્ પ્રવૃત્તિ, અપ્રવૃત્તિ અને ઘાતક પ્રવૃત્તિ, આ ત્રણમાંથી સાધારણ કક્ષામાં સતુપ્રવૃત્તિ ઉત્તમ છે. પ્રવૃત્તિ ન કરવી અથવા વિપરીત પ્રવૃત્તિ કરવી, તે બંને અવસ્થામાં સાધનનો ત્યાગ હોય છે. સાધના કરવી, તે પ્રથમ ઉત્તમ કક્ષા છે. સાધના ન કરવી, તે હિનકક્ષા છે અને વિપરીત સાધના કરવી, તે અધમકક્ષા છે. અહીં આપણે સાધનત્યાગ આલંબનનો વિચાર કરી રહ્યા છે, તો તેમાં હિનકક્ષા અને અધમકક્ષા, બંનેમાં સાધનનો ત્યાગ થાય છે. કર્તવ્ય, અકર્તવ્ય અને વિપરીત કર્તવ્ય,
આ ત્રણ કક્ષામાંથી કર્તવ્ય સિવાયના બંને ભંગ સાધનહીનતાના વાચક છે. મનુષ્ય કયારેક કર્તવ્યહીન થવાથી પણ ઘાતક બને છે. જેમ જંગલના કિનારે ઊભેલો કોઈ વ્યકિત જંગલમાં દાવાનળ લગાવવા માટેની પ્રારંભની એક નાનકડી ચિનગારીને જુએ છે, આ ચિનગારીને ચાંપી દેવાનું કે દબાવી દેવાનું તે વ્યકિતનું સામર્થ્ય છે છતાં તે વ્યકિત તેનું કર્તવ્ય બજાવતો નથી અને દાવાનળ ભભૂકી ઊઠે છે, જ્યારે બીજા પક્ષમાં એક માણસ જંગલમાં ચિનગારી મૂકે છે અને દાવાનળ ભભૂકી ઊઠે છે. ત્રીજા પક્ષમાં એક વ્યકિત ચિનગારીને બૂઝાવી નાંખે છે અને દાવાનળ રોકાઈ જાય છે, આ ત્રણ કક્ષાના વ્યકિતથી સમજી શકાય છે કે પૂર્વના બે વ્યકિતઓમાંથી એક વ્યકિતએ કર્તવ્ય પાલન કર્યું નથી અને બીજા વ્યકિતએ વિપરીત કર્તવ્ય કર્યું છે, આ બંનેને ઘાતક ગણી શકાય છે. બંનેમાં સાધન કે સાધનાનો અભાવ દેખાય છે, જ્યારે ત્રીજો વ્યકિત સાધનશીલ હોવાથી સાધન હીનતાનો શિકાર બનતો નથી. જો કે કર્તવ્યહીન વ્યકિત કરતાં વિપરીત કર્તવ્ય
...(૩૩૧).
