Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
સમજમાં ભારે કચાશ છે, તેવી વાત પ્રગટપણે આ ગાથામાં કહીને સિધ્ધિકારે અનુપમ ઉપકાર કર્યો છે.
ગાથાના આલંબન – આ ગાથાના પાંચ આલંબન છે, નિશ્ચય, શ્રવણ, સાધન, સાધનનો ત્યાગ અને અંતરગ લક્ષ. તેમાં સહુ પ્રથમ નિશ્ચય અને શ્રવણ વિષયક વિચાર કરીએ.
(૧-૨) નિશ્ચય, શ્રવણ – પ્રશ્ન થાય કે શું નિશ્ચયજ્ઞાન અને શ્રવણ તરૂપ છે કે વિભિન્ન છે ? તેમાં કાર્ય કારણનો સંબંધ છે કે તે સહજ ક્રમિક છે ? નિશ્ચયજ્ઞાનનો આધાર શું છે અને શ્રવણનો આધાર શું છે ? શ્રવણ એક પ્રકારે શ્રુતજ્ઞાન માટેનું ઉપકરણ છે. જીવમાં જે ક્ષયોપશમભાવી જ્ઞાનનું અસ્તિત્વ છે, શાસ્ત્રકારોએ તેનું ભિન્ન ભિન્ન રીતે આખ્યાન કર્યું છે. મનોયોગ અને ઈન્દ્રિયાદિ નિર્મળ અને નિર્દોષ હોય, જ્ઞાનાવરણીયકર્મ ઉદયશ્રેણીમાંથી હટીને ક્ષયોપશમ શ્રેણીમાં આવ્યું હોય, ત્યારે લૌકિક પ્રમાણભૂત જ્ઞાન પ્રગટ થાય છે, જો મન અને ઈન્દ્રિય સદોષ હોય અથવા મોહાદિ ગાઢ પરિણામથી પ્રભાવિત હોય, તો વ્યવહારમાં પણ અપ્રમાણભૂત જ્ઞાનનું પ્રાગટય થાય છે, કે વિપરીત જ્ઞાનનો આવિર્ભાવ થાય છે.
ખાસ નોંધ : પ્રમાણભૂત કે અપ્રમાણભૂત જે લૌકિકશાન છે, તે જ્ઞાન હોવા છતાં મિથ્યાત્વનો પ્રગાઢ ઉદય હોય, તો શાસ્ત્રકારો તેને અજ્ઞાન કહે છે. આવી અજ્ઞાન અવસ્થામાં જીવ વ્યવહારિક દૃષ્ટિએ પદાર્થોનું વિશિષ્ટ જ્ઞાન ધરાવતો હોય, તો પણ તત્ત્વતઃ દ્રવ્યનું જ્ઞાન ન હોવાથી તે નિશ્ચયજ્ઞાનથી દૂર રહે છે. અહીં જ્ઞાનના ઉપકરણો તો ઠીક છે પરંતુ મિથ્યાત્વનો ઉદય હોવાથી જ્ઞાનવૃત્તિ સત્ય અને પ્રામાણિક હોવા છતાં સમ્યવૃત્તિ બનતી નથી અને નિશ્ચયજ્ઞાનની આંખ ખૂલતી નથી. નિશ્ચયજ્ઞાન એક ત્રીજું નેત્ર છે. મિથ્યાત્વનો ક્ષયોપશમ, જ્ઞાનાવરણીય કર્મનો યથોચિત ક્ષયોપશમ અને મોહદિ કર્મોની મંદતા, આ વિયોગ ભેગા થાય, ત્યારે નિશ્ચયરૂપી નેત્ર ખૂલે છે. નિશ્ચયજ્ઞાન તે અંતરંગ પરિણતિ છે. આ અંતરંગ પરિણતિ નિસર્ગ કહેતાં સ્વાભાવિક પરિણતિ પણ હોય છે અને અધિગમજ કહેતા નૈમિત્તિક પરિણતિ પણ હોય છે. અધિગમજમાં ઘણા નિમિત્ત છે. તેમાંથી શ્રવણ પણ એક નિમિત્ત છે. નિશ્ચયજ્ઞાનની પ્રાપ્તિમાં શ્રવણ એક નિમિત્તમાત્ર છે. ગાથાનું પ્રથમ આલંબન નિશ્ચય છે, જેનો ઉપક્રમ આપણે જાણ્યો.
બીજું આલંબન શ્રવણ છે. શ્રવણ ઘણા પ્રકારે થાય છે. સત્ શ્રવણ – સાચી રીતે અને સારી રીતે સાંભળવું, તે સત્ શ્રવણ છે. સંસારમાં મિથ્યાશ્રવણની અનેક ધારાઓ છે, વ્યવહાર દૃષ્ટિએ આ શ્રવણધારાઓ સાચી હોવા છતાં તે મુકિતનું કારણ બનતી નથી. ઘણી નદીઓ પ્રવાહમાન છે છતાં ગંગાને પવિત્ર માની છે, તેમ સંસારમાં ઘણા શ્રવણ અને શાસ્ત્રપાઠ ચાલે છે પરંતુ સતુશ્રવણની ગંગા તો દુર્લભ છે અને સતુશ્રવણ રૂપી ગંગાને જ પવિત્ર માનવામાં આવે છે.
શ્રવણનો અર્થ સાંભળવું એટલો જ નથી. ગાથામાં “સાંભળીને' શબ્દ પ્રયોગ છે. “સાંભળીને નો અર્થ ગંભીર અને વિશિષ્ટ છે. શ્રવણ ક્રિયામાં શ્રવણ કરાવતા સદ્દગુરુ, શ્રવણ કરનારા સુપાત્ર સાધક અને સર્વચન રૂપી વાણી, આ ત્રણ તત્વનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. “સાંભળી' માં સંભળાવનાર કોણ છે, સાંભળનાર કોણ છે અને શું સાંભળે છે, આ ત્રિપદી વિચારણીય છે. શ્રવણ
કાકા
(૩૨૯).
