Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ત્ર ગાથા-૧૩૨
ઉપોદ્દાત – જૈનદર્શન કે જૈન સમાજમાં અને ખાસ કરીને ધર્માચરણમાં વ્યસ્ત રહેતા સાધકોમાં શ્રાવક સમુદાય હોય કે સાધુ સમુદાય હોય, તેમાં નિશ્ચય અને વ્યવહારની ચર્ચા મહત્ત્વપૂર્ણ સ્થાન ધરાવે છે અને એ જ રીતે જૈનદર્શનના તાત્ત્વિક ગ્રંથોમાં પણ વ્યવહાર-નિશ્ચયની વ્યાખ્યા માટે વિરાટ અને વિસ્તૃત વિવરણ કરવામાં આવ્યું હોય છે તેમજ નિશ્ચય અને વ્યવહારના આધારે જ નિર્ણયાત્મક પ્રમાણભૂત જ્ઞાન-દર્શનનો ન્યાય કરવામાં આવે છે. એમ કહી શકાય કે વ્યવહાર અને નિશ્ચય બંને પ્રમાણભૂત ત્રાજવાની સમતુલા છે. પ્રામાણિક ન્યાય માટે વ્યવહાર -નિશ્ચયનું અવલંબન પરમ આવશ્યક છે. પ્રસ્તુત ગાથામાં આપણા સિદ્ધિકારે પણ વ્યવહાર અને નિશ્ચયનો ઉલ્લેખ કરી વ્યવહારશૂન્ય નિશ્ચય અને નિશ્ચયશૂન્ય વ્યવહારની તુલના કરી ન્યાય આપવા સ્પષ્ટ ઉદ્ઘોષ કર્યો છે.
નર-નિશ્વય એકાંતથી, આમાં નથી હેલ; | એકાંતે વ્યવહાર નહિ, બંને સાથે રહેલ ૧૩
નય–નિશ્ચયની મહત્તા – સિદ્ધિકારે સર્વ પ્રથમ નિશ્ચય શબ્દની સાથે નય શબ્દનું પણ ઉચ્ચારણ કર્યું છે. જૈનદર્શનમાં સુપ્રસિદ્ધ છે કે ભગવાન મહાવીરની વાણી કે અનંત દેવાધિદેવ તીર્થકરોનો જે આગમ ઉપદેશ ચાલ્યો આવે છે, તે સપ્તભંગી અને સખનયથી પાવન થયેલો છે. જેમ સૂર્ય કિરણોથી શોભે છે. રશિમ વગરનો સૂર્ય કે સૂર્ય વિનાની રશ્મિઓ કલ્પનાથી પરે છે. રમિયુકત જાજ્વલ્યમાન સૂર્ય એ જ દિવાકર છે અને એ જ ગગનનો દિનમણિ છે, એ જ રીતે સપ્તનય અને સપ્તભંગી જૈન તત્ત્વજ્ઞાન રૂપી સૂર્યની પ્રકાશ પાથરતી રશિમ અથવા કિરણાવેલી છે. નયવાદ વિનાનું દર્શન અને દર્શન વિનાનો નયવાદ બંને પરસ્પર અપંગ બની જાય છે. આ અપંગતાના દોષને જૈનદર્શનમાં એકાંતવાદ કહેવામાં આવે છે. આમેય એકાંત શબ્દ પણ એકનો અંત કરી બહુદ્રષ્ટિનો આભાસ આપે છે. બહુવાદ ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારે નિર્ણય કરી તત્ત્વસ્પર્શ કરવાનું કહે છે.
નયથી નિહાળીએ પદાર્થનું બહુરૂપ,
નયનરહિત સંભવિત નથી દ્રવ્યનું સુરૂપ” નય એક પ્રકારની બુધ્ધિની ઘાર છે. આ નયવાદ મનુષ્યને વ્યવહાર અને નિશ્ચય સુધી લઈ જાય છે. નય દ્વારા વ્યવહારદર્શન થયા પછી નય સૂક્ષ્મ તથા સૂક્ષમામ થતાં નિશ્ચયના દર્શન કરાવે છે. આ રીતે નય એ નિશ્ચયની આધારશીલા છે. મોક્ષશાસ્ત્રમાં પણ લખ્યું છે કે પ્રમાણનધાન; ' નય અને પ્રમાણથી પદાર્થનો નિર્ણય કરવાનો છે. જેમ એક પગવાળો માણસ ચાલી શકે નહીં, એક આંખવાળો કાણો ગણી શકાય, એક હાથે નમસ્કાર થઈ શકે નહીં અને એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યનો સંયોગ ન કરે, ત્યાં સુધી અભિનવ પર્યાય ઉદ્ભૂત થાય નહીં, તેથી
મારા
(૩૩૪)
