Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
પાલન કરતો વ્યકિત અધિક અપરાધી છે અને તે ઘાતક પણ છે. જ્યારે પ્રથમ કક્ષા ઉપકારી છે, પુણ્યમય છે અને આદરણીય છે. આ ઉદાહરણથી સાધનનો ત્યાગ અને તેના પરિણામને સમજી શકાય છે. માટે સિદ્ધિકાર કહે છે કે “સાધન તજવા નો'ય” અર્થાત્ સાધનનો ત્યાગ કરવા જેવો નથી કારણ કે સાધન ત્યાગથી કર્તવ્યહીનતા પ્રગટ થાય છે. આવી કર્તવ્યહીનતા તે જ્ઞાનીનું ભૂષણ નથી. સાધનત્યાગ તે શાસ્ત્રકારને બિલકુલ માન્ય કે આવકાર્ય નથી. '
(૫) અંતરંગ લક્ષ – પાંચમું આલંબન છે અંતરંગ લક્ષ. સાધકે અંતરંગમાં નિશ્ચયજ્ઞાનને પચાવીને રાખવાનું છે. જે વ્યકિતની પાસે એક કરોડ રૂપિયાની કિંમતનો હીરો છે, તો તે છૂપાવીને સામાન્ય રૂપે બાહ્યકર્મ કરે છે, તિજોરી ખોલ–બંધ કરે છે. આ બધી ક્રિયાકલાપ જાળવે છે, પણ મારી પાસે હીરો છે, તેમ પ્રગટ કરતો નથી. હીરાને લક્ષમાં રાખીને હીરો ખોવાય ન જાય, તે રીતે બધા કર્તવ્યોને જાળવી રાખે છે, તેમ જ્ઞાનીજન નિશ્ચયજ્ઞાન રૂપ રત્નને હૃદયમાં રાખીને વ્યવહારધર્મ ચુકતા નથી, યોગ્ય સાધનનો ત્યાગ કરતા નથી પરંતુ અંતરંગ જ્ઞાન કલંકિત ન થાય કે વિસ્મૃત ન થાય, શુદ્ધ ઉપયોગ જળવાય રહે, તે માટે સાવધાન રહે છે. જ્ઞાન તે ગોપ્યભાવ છે અને સાધન તે અગોપ્ય કે પ્રગટભાવ છે. જ્ઞાનને લક્ષમાં રાખવાનું છે. નાવિહિના સાધનસુરા
નિરાશીના | જો લક્ષ ગુમાવી દીધું તો સાધન કે અસાધન બધુ રેગિસ્તાનની યાત્રા જેવું નિષ્ફળ કર્તવ્ય છે તથા તે જીવને કોઈપણ પ્રકારની નિર્જરા ન થતાં નવા કર્મબંધ થાય છે. તે નિર્જરાનું ભાજન બનતા નથી. કારણ કે જ્ઞાન થયા પછી પણ શેષકની નિર્જરા થાય, તે આવશ્યક છે. માટે કહેવું જોઈએ કે નવતરા સીયનશીના નિરંતુમૂના નવા સુશીલા | લક્ષ રાખવામાં જે ચતુર છે, અંતરંગ લક્ષને જાળવી રાખે છે, તે સહેજે સાધનારક રહી નિર્જરાનું કારણભૂત બને છે અને તે સુશીલ ગણાય છે. આ રીતે અંતરંગ લક્ષ તે સર્વોત્તમ આલંબન છે.
ઉપર્યુક્ત પાંચે આલંબન સમ્મિલિત થવાથી કોઈ સાધુ હોય, ગૃહસ્થ હોય કે સ્વાધ્યાયશીલ ઉપાસક હોય, તે બધાનું જીવન સુમધુર બની જાય છે. વિણાનો બજાવનાર વ્યકિત કલાકાર હોય, સૂર પણ સારો હોય, વીણારૂપી સાધન પણ ઉત્તમ હોય, વીણાના તાર પણ ઉચિતભાવે કસેલા હોય અને યોગ્ય સમયે તે વીણાવાદન કરે, તો તે શ્રોતા અને વકતા બંનેને માટે આનંદરૂપ બની જાય છે, તે જ રીતે જ્ઞાતા રૂપી કલાકાર જ્ઞાનકલાનો ધરનાર બધા આલંબનનો સ્વીકાર કરી વીતરાગની વિણા બજાવે, તો શ્રોતા અને વકતા બધાને માટે કલ્યાણકારી બને છે. ગાથાનું સંપૂર્ણ રહસ્ય કર્તવ્યપરાયણતાની અભિવ્યકિત છે.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ ઃ ગાથામાં જીવન દમના સ્પષ્ટ બે વિભાગ અર્થાત બાહ્યભાવ અને અંતરંગભાવ પ્રગટ કર્યા છે. બાહ્ય પ્રવૃત્તિની મજા ત્યારે જ છે, જ્યારે અંતરંગ જાગૃત હોય, બાહ્ય પ્રવૃત્તિની અનુસંશા (અનુમોદન) કર્યા પછી પણ અંતરંગને લક્ષમાં રાખીને વિચરણ કરવું તે ગાથાનો મર્મભાવ છે. જરાપણ ભય પામવાની જરૂર નથી કે અંતરંગ લક્ષ રાખવાથી બાહ્ય જીવનમાં ત્રુટિ આવે અથવા બાહ્ય પ્રવૃત્તિ અયોગ્ય પ્રગટ થાય. હકીકતમાં તો અંતરંગલક્ષ પછી જ બાહ્ય પ્રવૃત્તિ વધારે વિશુદ્ધ, સ્વ-પર ઉપકારી તથા સ્વતઃ નિર્દોષ આનંદરૂપ બની જાય છે. અંતરંગ લક્ષમાં રાખી વિચરણ કરવું, તેમાં સંસ્થિતિ કરી યોગાતીત ભાવમાં રહી યોગનું પ્રવર્તન કરવું, દેહ
(૩૩૨)
