Atmsiddhi Mahabhashya Part 03

Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda

Page 356

ગાથા-૧૩૧
ઉપોદઘાત – જુઓ તો ખરા ! આપણા સિદ્ધિકાર તત્ત્વજ્ઞાનમાં સોળે આના અનેકાંતવાદ કે સ્યાદ્વાદને વરેલા છે. જૈનદર્શન એમ કહે છે કે એકાંતવૃષ્ટિથી મિથ્યાતત્ત્વનું અર્જન થાય છે અને અનેકાંતવૃષ્ટિથી સમ્યગુભાવની પરિણતિ થાય છે, જેને શાસ્ત્રીયભાષામાં સમ્યગુજ્ઞાન કહે છે. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે લખ્યું છે કે કોઈ પણ પદાર્થ એવો નથી કે જેના ઉપર અનેકાંતની મુદ્રા ન લાગી હોય. સવળ વ્યાજ ચાવાદમુળ | ઈશ્વર પણ સ્યાદ્વાદનું ઉલ્લંઘન કરી શકતા નથી. સમસ્ત પ્રકૃતિ પણ અપેક્ષાવાદને વરેલી છે.
તત્ત્વશ્રેણીમાં દાર્શનિક રીતે નિશ્ચય અને વ્યવહાર, આ બે દ્રષ્ટિ મુખ્ય રૂપે અસ્તિત્વ ધરાવે છે. જેમ કે કોઈ પંડિતજીનું મર્યા પછીનું કલેવર નિશ્ચયથી પંડિતજી નથી પરંતુ આ નિશ્ચયને મનમાં રાખીને કલેવર માટે જે કાંઈ વ્યવહાર કરવો પડે, તે પંડિતજીને યોગ્ય વ્યવહાર કરવો પડે છે. આ એક પૂલ ઉદાહરણ છે. નિશ્ચયથી આત્મા કર્મનો કર્તા નથી છતાં વર્તમાનમાં જે કર્મો થાય છે, તેના ઔચિત્યનો વિવેક કરવો ઘટે છે. આ ગાથામાં નિશ્ચયને લક્ષમાં રાખવો પરંતુ નિશ્ચય વાણી સાંભળીને સાધન અર્થાત્ સન્ક્રિયાનો ત્યાગ ન કરવો, તેવો ન્યાયયુકત ઉપદેશ ઉપસ્થિત કરીને માનવ જીવનને કર્તવ્યપરાયણ રહેવા માટે સ્પષ્ટ શિક્ષા આપી છે, તેમાં શાસ્ત્રકારની અનેકાંતવ્રુષ્ટિ ઝળકે છે. હવે આપણે ગાથાના અંતઃકરણને સ્પર્શ કરીને ભાવરસનું પાન કરીએ.
નિશ્વય વાણી સાંભળી, સાધન તવા નો ય; | નિશ્ચય રાખી લક્ષમાં, સાધન કરવા હોય ૧૩૧ I નિશ્ચયવાણી સાંભળી. આરંભમાં જ શાસ્ત્રકારે નિશ્ચય શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો છે અને નિશ્ચયવાણી તરીકે નિશ્ચયભાવોનું દર્શન કરાવ્યું છે. “નિશ્ચયવાણી સાંભળીને આ પદથી સ્પષ્ટ થાય છે કે વાણી બે પ્રકારની છે. (૧) નિશ્ચયવાણી અને (૨) નિશ્ચયથી પર એવી વાણી. અહીં ધ્યાન રાખવું ઘટે છે કે નિશ્ચયવાણીના વિપર્યય તરીકે અનિશ્ચયવાણી કહી શકાતી નથી. અનિશ્ચયવાણીમાં અસત્યનો અંશ છે. જે નિશ્ચયવાણી નથી, તે સત્યભાવથી દૂર છે, તેમ કહી શકાતું નથી, તેથી શાસ્ત્રકારોએ નિશ્ચયવાણીના વિપર્યય રૂપે “વ્યવહારવાણી' શબ્દ પ્રયોગ કર્યો છે. નિશ્ચયાત્મક ભાવોનો જ્ઞાનમાં સમાવેશ થાય છે, જ્યારે વ્યવહારભાષા સંસ્કાર કે પરંપરાને વરેલી એક સ્કૂલ ભાષા છે. તેમાં સત્યનો અંશ હોવા છતાં શાબ્દિક રીતે તે અસત્યગામિની હોય, તેવો આભાસ હોય છે. નિશ્ચયભાવોનો ઘટસ્ફોટ થયા પછી સાધકને કે જ્ઞાતાને સ્પષ્ટ ભેદરેખા દેખાય છે. જેને નિશ્ચય જ્ઞાન નથી, તેવી વ્યકિતને અન્ય ધાતુથી મિશ્રિત એવું સોનું આપવામાં આવે, તો તે સહજ રીતે સોનું માનીને ચાલે છે, તેને સોનું અને તેમાં થયેલું મિશ્રણ, આ બંને વચ્ચે ભેદરેખા અંકિત થતી નથી. જેનું નિશ્ચય નેત્ર ખૂલ્યું નથી, તેને ફકત મોહભાવે પદાર્થના દર્શન થાય છે, તે સંસ્કારને અનુરૂપ આચરણ કરે છે. આ છે નિશ્ચય રહિત કર્યપ્રણાલી. જ્યારે સાધક તત્ત્વતઃ પદાર્થનું સ્વરૂપ સમજવાનું શરૂ કરે છે, ત્યારે તેની સમજમાં કે જ્ઞાનમાં એક મોટું પરિવર્તન થાય છે. અહીં
.........(૩૨૫)..........
WA