Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
જે છે તે જાણ્યું છે. ફકત જાણ્યું છે એટલું જ નહીં પણ માણ્યું છે, અનુભવરૂપી દીપક પ્રગટયો છે. આમ ધ્યાન તે અપૂર્વ અને અલૌકિકદશા છે. ધ્યાન બાબતના બધા શબ્દો માત્ર દિશા સૂચવે છે. ધ્યાનને કહેવા માટે શબ્દો પર્યાપ્ત નથી. પતાસું પાણીનું સ્વરૂપ જોવા કે જાણવા માટે પાણીમાં પ્રવેશ કરે છે, ત્યાં જાણવું તો દૂર રહ્યું પણ પોતે જ પાણીમાં સમાઈ જાય છે. તેમ ધ્યાનના ક્ષેત્રમાં જતાં બધા ઉપકરણો પોતાની ક્રિયાને બંધ કરી દે છે, તે એક પ્રકારે ક્રિયાવિહીન થઈ જાય છે. અક્રિયાત્મક અવસ્થા તે ધ્યાનની પૃષ્ઠભૂમિ છે. બધી ક્રિયાઓ ધ્યાન સુધી પહોંચાડવા સુધી જ સાર્થક છે. જેમ કોઈ વ્યકિત ખીર કે દૂધપાક બનાવે છે, ત્યારે બનાવનાર બેન અગ્નિ પ્રજવલિતથી લઈ બધા દ્રવ્યો દૂધમાં ભેળવી, જરૂર હતી ત્યાં, સુધી કડછી બરાબર ચલાવે રાખે છે, અંતે દૂધપાક નિર્માણ થાય, ત્યારે બધી ક્રિયાઓ શાંત થઈ જાય છે. ક્રિયાની સાર્થકતા પૂરી થઈ જાય છે અને દૂધપાક બની ગયો છે. જમનારને સ્વાદ લેવો જ બાકી છે, આ રીતે તૃતાત્મક, તપાત્મક તથા યોગની બધી ક્રિયાઓ ધ્યાનની પ્રાપ્તિ થતાં શૂન્ય બનીને પોતાની સાર્થકતાની અભિવ્યકિત કરી ચૂપ થઈ જાય છે. હવે ધ્યાનનો ઉદય થયો છે. મૂળતત્ત્વ પ્રાપ્ત થયું છે. જ્યાં સુધી ધ્યાનની સ્થિતિ બની રહે, ત્યાં સુધી બધી શુભ ક્રિયાઓ પ્રતિક્ષાભાવે પોતપોતાના સ્થાનમાં અવસ્થિત છે. પરંતુ ધ્યાનની સ્થિતિ પૂરી થતાં પુનઃ આ ક્રિયાઓ જીવાત્માને આધાર આપીને શેષ કર્મોના ઉદય ભાવથી મુકત થવામાં સાથ આપે છે. તાત્પર્ય એ થયું કે ક્રિયાથી અક્રિયા અને અક્રિયાથી પુનઃક્રિયા, પૂર્ણમૂકિત ન થાય અને શુકલધ્યાનના ચોથા પાયાનો સ્પર્શ ન કરે, ત્યાં સુધી ક્રિયા–અક્રિયા અર્થાત્ જ્ઞાન-ધ્યાનનું ચક્ર ચાલે છે. આ રીતે ધ્યાન એક અનુપમ કેન્દ્રબિંદુ છે. સંસારના આત્મભ્રાંતિ જેવા બીજા જે કાંઈ રોગ છે તે બધાનું નિરાકરણ કરવા માટે ઉત્તમ ઔષધિ છે. એટલે શાસ્ત્રકાર કહે છે કે “ઔષધ વિચાર ધ્યાન' અર્થાત્ ધ્યાનનો વિચાર તે ઉત્તમ ઔષધિ છે. હકીકતમાં ધ્યાનનો વિચાર નહીં પણ ધ્યાનનો સ્પર્શ, તે પરમ ઔષધિ છે. અહીં વિચાર સાથે સ્પર્શ અનુકતભાવે જોડાયેલો છે. અર્થાત્ ધ્યાન વિચારનો અર્થ ધ્યાનનો સ્પર્શ છે. ધ્યાનનો વિચાર કર્યા પછી ધ્યાનને સ્પર્શ કરવાની પ્રેરણા આપી છે. ભૂખ્યા માણસને કહેવામાં આવે છે કે તું ભોજનનો વિચાર કર, તેનો અર્થ એ છે કે વિચાર કરી અટકી ને જ પણ ભોજન કરી લે. અર્થાત્ ભોજનનો રસાસ્વાદ તે મુખ્ય લક્ષ છે. અહીં પણ શાસ્ત્રકાર કહે છેમેં ધ્યાન એ મુખ્ય લક્ષ છે અને એ જ પરમ ઔષધિ છે. દુઃખ નાશનું સાધન પણ ધ્યાન જ છે. સદ્ગુરુ દર્શક છે, પથ્થ તે પૂર્વની ક્રિયા છે અને ધ્યાન તે કેન્દ્રબિંદુ છે. આત્મભ્રાંતિ રૂપી રોગની ઉપશાંતિ છે. અહીં ધ્યાનનો અર્થ ઉત્તમ ધ્યાન લેવાનો છે. આર્તધ્યાન કે રૌદ્રધ્યાન તે હકીકતમાં ધ્યાન નથી પણ વિકારી પરિણમન છે પરંતુ જીવ તેમાં તન્મય થઈ જાય છે, એટલે ત્યાં અશુભ ધ્યાન તરીકે વ્યવહાર કર્યો છે. અસ્તુ. ઔષધિની આટલી વિવેચના કર્યા પછી ગાથાનું પરિસમાપન કરતાં આધ્યાત્મિક સંપૂટનો આનંદ લઈ ઉપસંહાર કરશું.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ : ક્રિયા પછીની અક્રિયા અવસ્થા તે અધ્યાત્મભૂમિ તથા તેમાં ઉદિત અંકુરોનો ખ્યાલ આપે છે. ઝાડ-ઝાંખરા, કાંટા જેવો બધો કચરો નીકળી ગયો છે. ખેતીમાં શુદ્ધ અંકુર ફૂટયા છે. જીવને અનુભવ થાય છે કે મુકત હોવા છતાં તે નાહક બંધાયેલો હતો, હવે કોઈ
(૩૧૫).
