Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
પરંતુ મનુષ્ય કર્તવ્યહીન ન બને અને પુરુષાર્થથી પાછો ન હટે, સંપૂર્ણ ઈમાનદારીપૂર્વક પોતાની શકિતનો પૂરો ઉપયોગ કરી પુરુષાર્થવાદી બને, એ ગાથાનું ઉત્કૃષ્ટ મંતવ્ય છે. વર્તમાન જીવનની ઉપેક્ષા કરી અથવા પુરુષાર્થનો પરિત્યાગ કરી ફકત જ્ઞાનની વાતો કરવી, તે સિદ્ધિકારને મંજૂર નથી. આ ભૂમિકા ઉપર તેઓ લક્ષને સામે રાખી પુરુષાર્થ કરવાની અને તે પણ સત્ય સ્વરૂપ પુરુષાર્થ કરવાની પ્રેરણા આપે છે. ગાથાના પ્રથમ પદમાં જ લક્ષની અભિવ્યકિત કરી છે અને કહે છે કે “જો પરમાર્થને ઈચ્છતા હો તો” આ શબ્દમાં પરમાર્થને લક્ષ રૂપે પ્રગટ કર્યો છે. પરમાર્થહીન પુરુષાર્થની કોઈ કિંમત નથી. અહીં આપણે એક ચૌભંગી પ્રસ્તુત કરીએ.
(૧) લક્ષ છે અને પુરુષાર્થ પણ છે. (૨) લક્ષ નથી અને પુરુષાર્થ છે. (૩) લક્ષ છે પણ પુરુષાર્થ નથી. (૪) લક્ષ પણ નથી અને પુરુષાર્થ પણ નથી.
આ ચૌભંગીમાં શાસ્ત્રકારને પ્રથમ ભંગ જ ઈષ્ટ છે. પરમાર્થ રૂપ લક્ષ હોવું જોઈએ અને પુરુષાર્થ પણ હોવો જોઈએ.
જો ઈચ્છો...” એમ કહીને શાસ્ત્રકાર મનુષ્યને લલકારે છે કે હે ઈચ્છાવાન પ્રાણી ! જો તારામાં ઈચ્છાશકિત છે, તે ઈચ્છાશકિતને કલેશ અને સંસારમાં વાળવી ન હોય, તો હે ભાઈ ! સહુ પ્રથમ તું પરમાર્થમય લક્ષ કરી લે અને ત્યારપછી જેમાં નિશ્ચિત સફળતા મળતી હોય, તેવો સત્યમય પુરુષાર્થ કર. આ રીતે સિદ્ધિકારે ઈચ્છાશકિતના સ્વામી એવા મનુષ્યને યોગ્ય માર્ગદર્શન આપ્યું છે. જેને હજુ ઈચ્છાશકિત પ્રાપ્ત થઈ નથી, તેવા કર્માધીન મૂઢ અવસ્થામાં રહેલા વિકલાંગ જીવો, કર્મના ઉદયભાવો પ્રમાણે જીવનમાં ભોગવટો કરે છે, તે પ્રાણી માટે આ ઉપદેશ નથી પરંતુ પુણ્યોદયે જે જીવાત્મા વિકાસ પામ્યો છે, ઈચ્છાશકિતનો સ્વામી બન્યો છે, અમુક ક્ષેત્રમાં એક મર્યાદા સુધી ઈચ્છાપૂર્વક કર્તવ્ય કરી શકે છે, તેવા ઈચ્છાના ધણી માટે આ ઉપદેશ છે.
જો ઈચ્છો પરમાર્થ તો, તેમ કહીને કવિરાજ ઈચ્છાવાન પ્રાણીને જાગ્રત કરે છે અને હકીકતમાં ઈચ્છવા યોગ્ય શું છે, તે પણ પરોક્ષભાવે કહી દીધું છે કે પરમાર્થ તે જ ઈચ્છાયોગ્ય તત્ત્વ છે. બાકીની ઈચ્છાઓ તો કઈચ્છા અથવા મોહેચ્છા હોવાથી હકીકતમાં તે ઈચ્છાના ક્ષેત્રમાં આવી શકતી નથી, તે બધી ઉદયભાવી ઈચ્છા છે. જો ઈચ્છો પરમાર્થને' એમ કહીને શાસ્ત્રકારે સાચી ઈચ્છાનું નિદર્શન કર્યું છે. ઈચ્છાનો વિષય જો અયોગ્ય હોય, તો શું ઈચ્છા પણ અયોગ્ય બનતી નથી ? અહીં આપણે પુનઃ ચૌભંગી પ્રસ્તુત કરીએ, તો વિષય વધારે સ્પષ્ટ થશે.
(૧) ઈચ્છાનો વિષય યોગ્ય અને ઈચ્છા પણ યોગ્ય. (૨) ઈચ્છાનો વિષય અયોગ્ય અને ઈચ્છા યોગ્ય. (૩) ઈચ્છાનો વિષય યોગ્ય અને ઈચ્છા અયોગ્ય. (૪) ઈચ્છાનો વિષય અયોગ્ય અને ઈચ્છા પણ અયોગ્ય.
