Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ગાથા-૧૩૦
ઉપોદ્ઘાત – કેટલાક વિચારકો કર્મવાદનો આશ્રય લઈ અથવા નિયતિ જેવા સિદ્ધાંતોનું અવલંબન લઈ માણસ કર્તવ્યથી હટી જાય, તેવી વાતોને વધારે પુષ્ટ કરે છે. તેઓ વિચાર સામગ્રીનો સાચો ઉપયોગ ન કરતા વર્તમાન ઉત્તમ ક્રિયાકલાપનું ખંડન થાય તેવી સૈદ્ધાંતિક વાણીનો ઉપયોગ કરી સાધકને ઉપાસનાથી વિમુખ કરે છે. આપણા કૃપાળુ ગુરુદેવ શ્રીમદ્ઘ આ વાતથી પૂરા સચેત અને જાગૃત છે. તેઓ વ્યવહારિક કર્તવ્યનું છેદન ન થાય અને વ્યકિત પુરુષાર્થહીન બની કર્મવાદને પ્રધાનતા ન આપે, તેના ઉપર ભારપૂર્વક પોતાનો અભિપ્રાય વ્યકત કરે છે. આ ગાથા કર્તવ્ય પરાયણતાની અભિવ્યકિત કરતી, વ્યવહાર અને નિશ્ચયની એક સાંકળને જોડતી, જ્ઞાન અને કર્મનો સમન્વય કરે તેવી સ્પષ્ટવાણીનો ગુચ્છ છે. આપણે ગાથાનો ઉદ્ઘોષ સાંભળીએ. જો ઈચ્છો પરમાર્થ તો, કરો સત્ય પુરુષાર્થ;
ભસ્થિતિ આદિ નામ લઈ, છેદો નહિ આતાર્થ ૫ ૧૩૦ ॥
આ ગાથા વિપરીત મંતવ્યશીલ વ્યકિતને ઉદ્દેશીને કહેવામાં આવી છે. તેમજ આવા વ્યકિતથી પ્રભાવિત થઈ સાધારણ સાધક સમૂહ કે જનસમૂહ પોતાના માર્ગથી વ્યુત ન થાય, તેના માટે પણ સૂચના આપીને તેના કર્તવ્યનો નિર્દેશ કર્યા છે. સાધકે પોતાના કર્તવ્યને સમજીને પરમાર્થને નુકશાન થાય તેવું આચરણ ન કરવું અને ઈમાનદારીપૂર્વક પુરુષાર્થને પ્રગટ કરવામાં કચાશ ન રાખવી. એટલે ગાથામાં કહ્યું છે કે ‘કરો સત્ય પુરુષાર્થ' અર્થાત્ વ્યક્તિએ કર્માધીન ન બનતા પુરુષાર્થ કરવો, તે સાધના છે. આ રીતે સિદ્ધિકારે કર્તવ્યભાવને સામે રાખી સાચો પુરુષાર્થ કરવા માટે પ્રેરણા આપી છે. ધાર્મિક ક્ષેત્રમાં સામાન્યપણે કર્મવાદની પ્રધાનતા છે. ભાગ્યમાં જે લખ્યું હોય તે થાય તેવી માન્યતાનો પ્રબળ પ્રવાદ છે. આ સિવાય આપણે કાંઈ કરી શકતા નથી. બધું ઈશ્વરઆધીન છે અર્થાત્ પ્રકૃતિ જગતમાં જે થવાનું હોય તે થતું રહે છે. વ્યક્તિ કંઈ કરી શકતો નથી. કેટલાક તત્ત્વચિંતકોએ આ વિચારણાને નિયતિવાદ કહ્યો છે. તેઓએ નિયતિને પ્રધાનતા આપી છે.
આપણા શાસ્ત્રકારે આ બધા કર્તવ્યહીનતાના માર્ગોને ભસ્થિતિ કહીને પોકાર્યા છે અને મનુષ્યના પુરુષાર્થને નબળો કરે તેવી ભસ્થિતિને દ્રુષ્ટિગત રાખી છે. જાણે મનુષ્ય કોઈ ઈચ્છારહિત, લક્ષવિહીન પ્રાણી હોય અને નદીના પ્રવાહમાં કે પૂરમાં અથડાતો પત્થર સ્વયં એક આકાર પામતો હોય, તેવી રીતે આ ભવસ્થિતિના પ્રવાહમાં કે કર્મવાદના પૂરમાં તણાતો કે અથડાતો મનુષ્ય કશું. કરી શકતો નથી અને સ્વયં જે આકાર થવાનો હોય તે થાય, તેવી હીનસ્થિતિનો પાત્ર હોય તેમ પોતાને રજૂ કરે છે, આ રીતે એક પ્રકારની લાચાર સ્થિતિ જણાવે છે પરંતુ આપણા સિદ્ધિકાર નિશ્ચિયજ્ઞાનના અધિકારી હોવા છતાં અને તત્ત્વતઃ સૈદ્ધાંતિક ભાવોને સમજયા પછી પણ આ લાચાર સ્થિતિને બિલકુલ મંજૂર કરતા નથી. ભવસ્થિતિનું અવલંબન - તેમને આત્મવંચના જેવું લાગે છે, તેથી કવિરાજ તેનો પૂરજોશ વિરોધ કર છે. ગમે તેવું જ્ઞાન હોય
(૩૧૭).
