Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ગાથા-૧ર૯
ઉપોદઘાત – પ્રસ્તુત ગાથામાં સુંદર ઉપમા આપી ભકિતરૂપી ચાદરના ચાર છેડા બતાવ્યા છે. (૧) રોગ (૨) રોગના જાણકાર વૈદ્યરાજ (૩) રોગ નિવારણ માટે પથ્ય (૪) શુદ્ધ ઔષધિ. આ ઉપમામાં વ્યાવહારિક વ્યાધિને દૂર કરવા માટે સંસારમાં ચાર તત્ત્વો ક્રિયાશીલ છે. (૧) રોગનું નિદાન, (૨) રોગને પારખનાર સાચા વૈદ્ય, (૩) સાચી ઔષધિ અને (૪) ઔષધિ સાથે પથ્યપાલન. આ ચારે તત્ત્વોને સ્વીકારીને મનુષ્ય વ્યાધિમુકત બને છે. તો શું આ શારીરિક રોગની ઉપશાંતિથી જીવને પૂર્ણ શાંતિ મળી શકે છે? આ રોગ નિવારણથી અલ્પસુખ મળે છે પરંતુ આ શારીરિક રોગથી ભયાનક એવો એક આંતરિક મહારોગ છે, સિદ્ધિકાર આ ગાથામાં તેનું દિગ્દર્શન : કરાવે છે એટલું જ નહીં પરંતુ તેને દૂર કરવા માટે અમૃત ઔષધિનું પણ વચન આપે છે અને આ રોગ મટવાથી જ પૂર્ણ શાંતિ મળશે, તેવો પરોક્ષભાવ પ્રગટ કરીને સાધકને પ્રતીતિ કરાવે છે, તો આપણે આ ગાથા રૂપી અમૃતનું પાન કેમ ન કરીએ?
આત્મભ્રાંતિ સમ રોગ નહિ, સગુરુ વેધ સુજાણ; ગુરુ આજ્ઞા સમ પથ્ય નહિ, ઓષધ વિચાર દગાન I ૧ર૯ I
આત્મભ્રાંતિ સમ રોગ નહીં... – સિદ્ધિકારે પ્રથમ પદમાં જ “આત્મભ્રાંતિ' શબ્દનો પ્રયોગ કરીને આંતરિક મહારોગનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. વ્યવહારમાં પણ ભ્રાંતિ પ્રાયઃ દુઃખ અને કલેશનું કારણ બને છે. વ્યવહારિક ભ્રાંતિ પણ ભયંકર ભૂલ ઊભી કરે છે. ભ્રાંતિ સંદેહનું એક દુષ્પપરિણામ છે. શાસ્ત્રકારે પૂર્વની ગાથામાં સંદેહ નિવારણની વાત કર્યા પછી આ ગાથામાં સંદેહથી ઉત્પન્ન થતી ભ્રાંતિનું વિવરણ કર્યું છે. નીતિશાસ્ત્રો દુનિયાદારીમાં થતી ભ્રાંતિથી બચવાની ચેતવણી આપે છે, જ્યારે અધ્યાત્મશાસ્ત્રો આંતરિક મહાભ્રાંતિ સમ આત્મબ્રાંતિથી બચવાની ચેતવણી આપે છે. સામાન્ય ભ્રાંતિ કદાચ સહ્ય બને છે પરંતુ આ આધ્યાત્મિક આત્મભ્રાંતિ જીવને સદા માંટે અસહ્ય છે એટલું જ નહીં, તે કાંટાની જેમ પીડા પણ ઉપજાવે છે. આત્મભ્રાંતિમાં પડેલો જીવ કયારેક ભૌતિક સત્કર્મના પ્રભાવે શુભભાવોમાં સુખનો અનુભવ કરે છે. પુણ્યના ઉદયથી સુખ પણ ભોગવે છે પરંતુ આ સાંસારિક સુખ કે પુણ્યનો પ્રભાવ ઘણો ક્ષણિક હોય છે અને તેનો ભોગ પૂરો થતાં જીવાત્મા પુનઃ જન્મ મૃત્યુના ચક્રમાં ફસાઈ રહે છે. જ્યાં સુધી આત્મભ્રાંતિનું નિવારણ ન થાય અને સમ્યગુજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ ન થાય, ત્યાં સુધી મોહનો પ્રભાવ હોવાથી છેવટે શુભાશુભ ભાવો પણ બંધનરૂપ બની રહે છે. દેવગતિ મળવા છતાં તેને શાશ્વત શાંતિ મળી શકતી નથી. પુણ્યનો ભોગ પૂરો થતાં તે દેવાત્મા મનુષ્ય, તિર્યંચ કે નરકાદિ દુર્ગતિમાં પરિભ્રમણ કરે છે. “ક્ષીને પુષે મૃત્યુનો વિન્તિ’ ધર્મશાસ્ત્રમાં પણ આ વાકય જોવામાં આવે છે. પુણ્યક્ષય થવાથી જીવ સ્વર્ગલોકથી મૃત્યુલોકમાં પાછો આવે છે. આ રીતે આત્મભ્રાંતિ છે, ત્યાં સુધી ચતુર્ગતિનું દુશ્ચક્ર ચાલુ રહે છે, માટે ગાથામાં કહ્યું છે કે “આત્મભ્રાંતિ સમ રોગ નહીં હકીકતમાં આ રોગ નથી પરંતુ મહારોગ છે “આત્મબ્રાંતિ સમ મહારોગ નહીં પોતાના સ્વરૂપને ભૂલીને જીવ ગમે તે
(૩૦૭).
