Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
અજ્ઞાનનો લય થતાં બધા દ્રવ્યોનું શુદ્ધ પરિણમન પ્રદર્શિત થાય છે. માટે ગુર્વાજ્ઞા તે ઊંચકોટિનું પથ્ય છે. ટૂંકમાં કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે ગુર્વાજ્ઞા કોઈ સ્વાધીનદશાને ખંડિત કરતી નથી કે પરાધીનદશાને પ્રગટ કરતી નથી, ફકત સ્વચ્છંદ અને વિભાવભાવનું નિરાકરણ કરવા માટે સાધક માટે પરમ આવશ્યક પથ્ય છે, તે પાળવા યોગ્ય માર્ગ છે. ગાથામાં વૈદ્યરાજની સાથે પથ્ય ભાવનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો છે.
ગુરુ આજ્ઞા સમ પથ્ય નહીં – પથ્ય શબ્દ તાત્ત્વિક દ્રષ્ટિએ સમજવા જેવો છે. દર્શનશાસ્ત્ર એમ કહે છે કે વિશ્વના કોઈ પણ પદાર્થનું પરિણમન ઉપાદાન અને નિમિત્ત બંને કારણોને અનુકૂળ થતું હોય છે. દ્રવ્ય સ્વતંત્ર હોવા છતાં અને તેની પરિણતિના બધા નિયમો નિશ્ચિત હોવા છતાં ઉપાદાનની સાથે નિમિત્ત ભાવો પણ સંકલિત થતાં હોય છે. નિમિત્તભાવ પણ એક પ્રકારે પ્રભાવક ક્રિયા છે કારણ કે વિશ્વનો સમગ્ર ક્રિયાકલાપ સાંયોગિક ક્રિયાકલાપ છે. દ્રવ્યોના સંયોગથી જ વિશ્વનું પર્યાયાત્મક સ્વરૂપ પ્રગટ થતું હોય છે. એટલે ઉપાદાન અને નિમિત્તનું બરાબર સંતુલન, તે સમ્યગુદ્રષ્ટિ છે. તે બંનેમાંથી એકનો અપલાપ કરવો, તે અજ્ઞાનવૃષ્ટિ છે. ઉપાદાન પરિણતિમાં જે નિમિત્તો સહાયક થાય છે, તેનો આદર કરવો અને તેના ઉપકારનો સ્વીકાર કરવો, તે ઉપરાંત તેની ગુણધર્મિતા પારખીને તેનો પ્રયોગ કરવા માટે અનુકૂળ ભાવ રાખવા, તેને પથ્ય કહેવાય છે. જે કાર્ય જે રીતે થવાનું છે, તેના નીતિનિયમને સમજીને સહાયકભાવોનો આદર કરવો, તે પથ્ય કોટિમાં આવે છે. જે ફળની પ્રાપ્તિ કરવી છે, તે ફળ કોઈ વરદાન રૂપે આકાશમાંથી ખરતું નથી પરંતુ તેની ક્રમિક સાધના, તે ફળ પ્રાપ્તિનો સાચો ઉપાય છે અને ક્રમિક સાધનામાં હેય-ઉપાદેય ભાવોને સમજીને તે પ્રમાણે આચરણ કરવું, તેને શાસ્ત્રકારોએ પથ્ય કહ્યું છે. દ્રવ્યજગતમાં સ્થૂલ ક્રિયા માટે અથવા બાહભાવે ફળ પ્રાપ્તિ માટે જે પ્રયાસો થાય છે, તે સાંસારિક પથ્ય છે પરંતુ આત્મભ્રાંતિ જેવા રોગને દૂર કરવા, ગુરુ આજ્ઞા રૂપી નિમિત્તભાવોને અનુકૂળ કરવા તે આધ્યાત્મિક પથ્ય છે. આ પથ્યને સુપથ્ય કહી શકાય. ઉપાદાનની સાધનામાં અનુકૂળ નિમિત્તોનો આદર કરી ગુરુ આજ્ઞા પ્રમાણે તેનો પ્રયોગ કરવો, તે સર્વોત્તમ પથ્ય છે, માટે ગાથામાં લખ્યું છે કે ગુરુઆજ્ઞા સમ પથ્ય નહીં, પથ્ય એટલે પાળવા યોગ્ય નિયમ તો છે જ પરંતુ પથ્ય એટલા પૂરતું સીમિત નથી. અહંકારનું સર્વથા વિસર્જન કરી હૃદયસ્થાને જીવનની સંચાલન ગાદી પર ગુરુદેવની પધરામણી કરાવી, તેમને ત્યાં સ્થાપિત કરી તેમની આજ્ઞાને મૂર્તિમંત કરવી, તે પથ્યનું આંતરિક સૂક્ષ્મ સ્વરૂપ છે. સાધનામાં પથ્યનો પ્રવેશ થતાં હું પલાયન થઈ જાય છે. પરમાત્મા, શાસ્ત્ર અને ધર્મ આ ત્રણે તત્ત્વનો જેમાં સંગમ થયો છે, તે સદ્ગુરુ છે અને જો સદ્દગુરુ સંચાલન સ્વીકારે, તો હું તેની કોઈ આવશ્યકતા નથી. હું કાંઈક છું, તેવું સૂક્ષમ અભિમાન છોડી જે કાંઈ છે તે ગુરુ છે, તે ભાવનું નિરંતર પારાયણ કરવું, તે પથ્ય છે. જે કાંઈ થઈ રહ્યું છે, તેમાં વિપરીત છે, તે વિભાવ છે. તે કર્માધીન પરિણામો છે અને જે કાંઈ સમ્યક પરિણમન છે, તે ગુરુ આજ્ઞાનું પરિણામ છે અર્થાત્ સમ્યગુભાવોનું સંચાલન ગુરુ કરી રહ્યા છે. એક તરફ કર્મભાવ છે અને બીજી તરફ સ્વભાવ છે. સ્વભાવ પરિણમનમાં નિમિત્તભાવે જે કાંઈ પ્રેરણા છે, તે ગુર્વાશા છે. તેનું પાલન કરવું, તે પથ્ય છે.
(૩૧૨)
