Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
થઈ ધર્મને અનુકૂળ આચરણ કરે છે પરંતુ સ્વયં અધિષ્ઠાતા સુજાણ ન હોય અને બેભાન હોય, તો બાકીના બધા ઉપકરણો કર્માધીન બની મોહને અનુકૂળ પ્રવૃત્તિ કરે છે. આથી સમજાય છે કે સુજાણ એવો આત્મા સ્વયં સદ્ગુરુ છે... અસ્તુ.
દ્રવ્ય દૃષ્ટિએ જે જ્ઞાન પામ્યા છે, સુજ્ઞાની બન્યા છે, શિષ્યના હિતને અનુરૂપ પ્રવૃત્તિ કરે છે, તેવા સદ્ગુરુ રૂપ વૈદ્ય આત્મભ્રાંતિ જેવા રોગને વશ કરવા માટે પથ્ય અને ઔષધિ, બંનેનું માર્ગદર્શન આપે છે. આ નાની ગાથામાં સંપૂર્ણ સાધનાયોગનો સંક્ષેપ કરી અદ્ભૂત રીતે ઊંચકોટિનો બોધ સમાવિષ્ટ કર્યા છે. પથ્યમાં ગુરુ આજ્ઞાનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. ગુરુ આજ્ઞા કહેતા સંપૂર્ણ વિનયશાસ્ત્ર, સેવામય આચરણ અને ભકિતયોગનું નિદર્શન થાય છે. ભારતીય સંસ્કૃતિમાં અને એ જ રીતે જૈન સંસ્કૃતિમાં ગુર્વાશાને સર્વોપરિ માની છે. ભગવાન મહાવીરની અંતિમવાણી કે સિધ્ધગતિ પામ્યા પહેલાનો વિશેષ રૂપે ઉપદિષ્ટ થયેલો જે બોધ છે, તે શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર રૂપે પ્રસિદ્ધ છે. આ શાસ્ત્રમાં પણ સર્વપ્રથમ ગુરુભકિત અને વિનય શાસ્ત્રનું વર્ણન કરીને ‘વિનય મૂલો ધમ્મો ।' સ્થાપ્યું છે. આજ્ઞાપાલન વિષે જ્યારે ઊંડાણથી વિચાર કરીએ ત્યારે જીવની બે સ્થિતિ સામે આવે છે. એક સ્વતંત્ર સ્વાધીનભાવ અને એક પરતંત્ર પરાધીનભાવ. એક તરફ અઘ્યાત્મશાસ્ત્ર એમ કહે છે કે આત્મા સ્વયં સ્વતંત્ર અને સ્વાધીન છે. સ્વતંત્ર સ્થિતિ તે તેનું મૂળ સ્વરૂપ છે. શુદ્ધાત્મામાંથી ઉત્પન્ન થતી શુદ્ધ પર્યાયને અનુકૂળ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર કાળનું અવલંબન લઈ જે ક્રિયા સ્વતઃ પરિણમન કરતી હોય, તેને સ્વાધીનભાવ કહ્યો છે અને દ્રવ્યની આ ક્રિયા સર્વથા સ્વતંત્ર છે. દ્રવ્યનું પરિણમન બીજા કોઈ દ્રવ્યને આધીન નથી. દ્રવ્ય તે સ્વતઃ પરિણામી છે. આ નિશ્ચયવાણી કોઈપણ પ્રકારની પરાધીનતા કે પરતંત્રતાનો સ્વીકાર કરતી નથી.
જ્યારે બીજી તરફ પોતાના બધા ભાવોનો આગ્રહ મૂકીને હું કર્તા છું એવું કર્તૃત્વનું અભિમાન છોડીને ગુર્વાશાને સર્વોપરિ માનવી, તે જ યથાતથ્ય છે એવી શ્રધ્ધા સાથે પોતાની સ્વાધીનતાનો ત્યાગ કરી ગુર્વાશાનો સ્વીકાર કરવો, તેને ધર્મસાધના કહી છે. આ છે વ્યવહાર વાણી.
અહીં એક ખાસ વાત' ગુરુ આજ્ઞામાં જે ત્યાજ્ય છે, તે સ્વાધીનતા નથી, સ્વચ્છંદતા છે. ગુરુ સ્વયં જીવને સ્વાધીન અને સ્વતંત્ર બનાવવા માંગે છે. ગુરુ પરાધીનતા અર્પણ કરતા નથી. ગુરુ આજ્ઞાનો અર્થ એ છે કે સ્વચ્છંદભાવોનું નિરાકરણ કરવું અને વિભાવભાવથી ભરેલી ક્રિયાથી મુકત થવું. વિભાવો દ્વારા કે કષાયાદિ ઉદય પરિણામો દ્વારા જીવની જે પરાધીનતા છે, તેનાથી મુકત થવા માટે જ ગુરુ આજ્ઞા છે. ગુરુ આજ્ઞા તે કોઈ નવી ગુલામી નથી પરંતુ નિશ્ચયરૂપે આત્મા સ્વતંત્ર છે, તે સ્વતંત્રભાવોને અર્પણ કરી જીવનના બાકીના ક્રિયાકલાપોને વ્યવસ્થિત રાખી જે કાંઈ ધર્મસાધના કરાવે છે, તે ગુરુઆજ્ઞા છે. ગુરુઆજ્ઞામાં ત્રણ પદ સમાયેલા છે. ગુરુઆજ્ઞા એટલે પરમાત્માની આજ્ઞા, ગુરુઆજ્ઞા એટલે શાસ્ત્રઆજ્ઞા અને ગુરુઆજ્ઞા એટલે ધર્મઆજ્ઞા. સદ્ગુરુની જે આશા છે, તે પરમાત્મા, શાસ્ત્ર અને ધર્મને અનુકૂળ હોય છે. ગુરુ આજ્ઞામાં આ ત્રણે તત્ત્વોનો સમાવેશ છે. આથી સમજી શકાય છે કે ગુરુની આજ્ઞા એ કેટલી વિશાળ ભાવનાને પ્રગટ કરે છે અને જીવ આ આજ્ઞાને અનુકૂળ વર્તન કરે, તો ઘરમાં જેમ દિપક લઈને પ્રવેશ કરવાથી અંધકારનો લય થાય છે અને બધુ સ્પષ્ટ દેખાય છે, તેમ અહીં પણ અંધકારરૂપી
(૩૧૧)
—
