Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ડહાપણ નથી અને ડહાપણ છે તો સંસારક્રિયાનું ડહાપણ છે પરંતુ આત્મા વિશે કાં તો અજાણ છે અથવા આત્માનું અવમૂલ્યન કરે છે. આ છે આત્મભ્રાંતિનો મહારોગ. આટલા તલસ્પર્શી વિવેચનથી સમજી શકાશે કે આત્મભ્રાંતિના મૂળ ક્યાં છે? અને આ ભ્રાંતિ કેવું ભ્રમણ કરાવે છે?
ભ્રાંતિ અને મિથ્યા ભ્રમણનો સીધો સંબંધ છે. અહીં સિધ્ધિકારે મિથ્યાભ્રમણ પર પ્રહાર ન કરતાં તેના મૂળભૂત કારણરૂપ આત્મભ્રાંતિ પર પ્રહાર કર્યો છે.
“જાય ન ભ્રાંતિ તો, ભ્રમણ અટકે ક્યાંથી ? જાય ન બીજ તો, લતાનો વિસ્તાર અટકે ક્યાંથી ? મૂળ છે જીવતું તો, શાખાઓ પાંગરતી રહેશે, આત્મભ્રાંતિ છે તો, કર્મબંધ થતા રહેશે, મૂળ જો જશે તો, વૃક્ષ આખું અટકી જશે. આત્મભ્રાંતિ જશે તો, સંસારનો વિલય થશે.”
આ પદથી બોધ થાય છે કે આત્મભ્રાંતિ, તે કર્મબંધ અને સંસાર ભ્રમણનું મૂળ કારણ છે અને આવી વિપરીતભ્રાંતિ તે બુદ્ધિનું વિપરીત પરિણામ છે. બુદ્ધિ જ્યાં સુધી વિષયોથી પ્રભાવિત છે, ત્યાં સુધી તે શુધ્ધ નિર્ણય કરી શકતી નથી. જેમ ખરાબ યંત્રથી સાચા ગુણાંક મળતા નથી, જેમ ખોટા સાધનોથી સાધ્ય સિધ્ધ થતું નથી, તેમ બુદ્ધિ તત્ત્વપક્ષપાતિની હોવા છતાં વિષયોના કારણે રાગાદિભાવોથી અતત્ત્વગામિની થાય છે. વસ્તુતઃ તેમાં બુદ્ધિનો કે જ્ઞાનનો દોષ નથી પરંતુ મિથ્યાભાવોનો દોષ છે. ગંદા પાત્રમાં શુધ્ધ ઘી ભરવાથી ઘી પણ શુધ્ધ રહેતું નથી. તેમાં પાત્રનો કે ઘીનો દોષ નથી પરંતુ પાત્રમાં રહેલા મેલનો પ્રભાવ છે, એ જ રીતે ભ્રાંતિ થવામાં કોઈ વિકાર કારણભૂત બને છે... અસ્તુ. અહીં આપણે આત્મભ્રાંતિ વિષે સ્પષ્ટતા કર્યા પછી શાસ્ત્રકાર ઔષધિ ઉપર નજર ન નાખતા વૈદ્યરાજ ઉપર નજર નાંખે છે. ભ્રાંતિની દવા શું છે ? તેના જાણકાર સરરૂપી વૈદ્ય જો માર્ગદર્શન ન કરે, તો ઔષધિની સમજણ ક્યાંથી મળે ? માટે માથાના બીજા પદમાં “સદ્દગુરુ વૈધ સુજાણ” એમ કહ્યું છે.
સદ્દગુરુ વૈદ્ય સુજાણ – વૈદ્ય કે વૈદ્યરાજ, એક પ્રકારે બોધક વ્યકિત હોય છે. સામાન્ય શારીરિક રોગ માટે પણ વૈદ્ય કે ડૉક્ટર ચિકિત્સા કરીને સાચી સમજ આપે છે, તેથી તે બોધક છે. અહીં જ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં સદ્દગુરુરૂપી કવિરાજ એક પ્રકારના સત્યના બોધક છે. તેઓ ફકત બોધક છે એટલું જ નહી પણ ચિકિત્સક છે, દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ અને ભાવના પણ જાણકાર છે. વિશ્વમાં ઔષધિ છે પણ તેના જાણકાર ન હોય, તો ઔષધિનું સુફળ મળતું નથી. જ્ઞાતા એ પ્રમુખ તત્ત્વ છે. દર્શનશાસ્ત્રોમાં જ્ઞાનની વિવેચના કરતાં જ્ઞાનાત્મક ક્રિયાનું વિશ્લેષણ કરી તેના ચાર સ્તંભ મુખ્ય માન્યા છે.
(૧) જ્ઞાતા (૨) જ્ઞાન (૩) જ્ઞપ્તિ (૪) શેય.
આ ચારેય અંશમાં શાસ્ત્ર એમ કહે છે કે જ્ઞાતા એ પ્રમુખ તત્ત્વ છે. શેયના બધા ગુણધર્મોને જાણે તે જ્ઞાતા કહેવાય છે. જ્ઞાતા સ્વસ્થ ન હોય, દોષથી આવૃત હોય, તો જ્ઞાન પણ આવૃત બને
(૩૦૯)..........
