Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
વિસ્તારથી વિચાર કરીએ, તો છ એ સ્થાનક સિદ્ધિનું સોપાન છે. આ બધા સ્થાનકનો સ્પર્શ કરવાથી બધા સંશયો છેદાય જાય છે અને જીવાત્મા નિશ્ચયાત્મક ભૂમિકા પર વિચરણ કરી શકે છે. અધ્યાત્મયોગી કવિ કહે છે કે બ્રહ્મવિધ વિદાર | અર્થાત્ માયાના ક્ષેત્રની યાત્રા પૂરી થઈ છે અને બ્રહ્મ ક્ષેત્રની જે વિથિ છે, તેમાં વિહાર કરવાનો એક માત્ર આનંદ લેવાનો બાકી રહ્યો છે. આ શું છે? શા માટે છે? કેમ થશે? કયારે થશે? થશે કે નહીં? આ બધા પ્રશ્નોનું કે સંદેહોનું
જ્યાં સમાધાન થઈ ગયું છે, અત્યાર સુધી જીવ કિંકર્તવ્યમૂઢ હતો, હવે અકર્તવ્યવાન અને અમૂઢ બની ગયો છે. શ્રીમદ ભગવદ્ગીતામાં આવા સંબુદ્ધ આત્માને અમૂઢ કહ્યો છે.
આમ તો શાસ્ત્રકારે સંશયને જ્ઞાનનું મૂળ કારણ માન્યું છે. જીવ મૂઢદશામાં કે અજ્ઞાનદશામાં હોય છે, ત્યારે કર્માધીન બનીને જ્યાં તેનું જીવન યાપન થાય છે, ત્યાં તેને કોઈપણ પ્રકારનો પ્રશ્ન ઉદ્ભવતો નથી. તેમજ કયારેય પણ શંકા કે સંશય પણ થતા નથી કે આ સંસાર સાચો છે કે મિથ્યા છે ? જ્યારે જ્ઞાનનો અભ્યદય થવાનો હોય, ત્યારે જીવને પ્રથમ સંશય થાય છે કે સત્ય શું છે ? આ સંશય દ્વારા જ જ્ઞાનનું નેત્ર ખૂલે છે. પ્રારંભમાં સંશયથી જીવ આગળ વધ્યો, બીજા પગલામાં શાસ્ત્રકાર એમ કહે છે કે તત્ત્વ સંબંધી જે જે સંશય કે શંકા થઈ છે તેનું નિવારણ કરવું, તે જ્ઞાનની પૂર્ણાહૂતિ છે. જો સંશયનો અંત ન આવે, તો જીવ પુનઃ મિથ્યાભાવોનો શિકાર બની અથવા વિપરીત ભાવોને પ્રાપ્ત થઈ સંસાર ચક્રમાં ફસાઈ જાય છે. સંશય થવો જેટલો જરૂરી છે તેના કરતાં તેનું નિવારણ થવું વધારે જરૂરી છે.
આ આખું આત્મસિદ્ધિશાસ્ત્ર પણ શંકાના સમાધાન રૂપે નિરૂપણ થયું છે. સિદ્ધિકાર એક પછી એક સંશયનું નિવારણ કરતાં કરતાં ષસ્થાનકને પાર કરી હવે સંશય રહિત અવસ્થાનું વ્યાન કરે છે. આ ગાથાના અંતિમ પદમાં “સંશય ન રહે કાંઈ એમ કહીને સંશય કર્યાનું મહાફળ સંશયરહિતની અવસ્થા બતાવી છે. શાસ્ત્રોમાં પણ સંશય રહિત અવસ્થાને સમ્યગુદર્શનનું ઉજ્જવળ લક્ષણ કહ્યું છે, ખરી રીતે તે ઘણા શુદ્ધ વિચારોનું પરિણામ છે. વિચારાત્મક અવસ્થા તે જ્ઞાનનું લક્ષણ છે. જ્યારે સંશય રહિત સમ અવસ્થાના દર્શન કરવા, તે દર્શનનું લક્ષણ છે. દર્શન સંગ્રહ દૃષ્ટિએ બધા વિકલ્પોનો વિલય કરી એકતત્ત્વ પર સ્થિર થાય છે. સામાન્ય ક્રમ એવો છે કે ઉત્પતિ અવસ્થામાં પ્રથમ દર્શન છે, પછી જ્ઞાન છે પરંતુ સાધનકાળની અંતિમ અવસ્થામાં આ ક્રમ બદલાય જાય છે અને જ્ઞાન પછી દર્શન થાય છે.
જ્ઞાન દર્શન ઉત્પતિ વિચાર – દર્શનશાસ્ત્રોમાં દાર્શનિક આચાર્યોમાં એક વિવાદ અસ્તિત્વ ધરાવે છે. જ્ઞાન અને દર્શન સાથે થાય છે કે ક્રમિક છે ? કેટલાક આચાર્યો જ્ઞાન, દર્શનની યુગપદ્ ઉત્પતિ માને છે અર્થાત્ જ્ઞાન અને દર્શન એક જ ક્ષણે સાથે પ્રગટ થાય છે.
જ્યારે કેટલાક આચાર્યો પ્રથમ દર્શન અર્થાત્ પ્રથમ ક્ષણે દર્શન અને બીજી ક્ષણે જ્ઞાન, આમ ઉત્પતિમાં ક્રમ માને છે. પ્રાયઃ મતિજ્ઞાનની ઉત્પતિના સંબંધમાં આ વિવાદ ઉદ્ભવતો નથી પરંતુ કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શન સહભાવી છે કે કમભાવી છે, તે બાબત વિસ્તારવાળો વિવાદ જોવા મળે છે. અસ્તુ.
અહીં આપણે એ સમજવાનું છે કે સંશય રહિત જે અવસ્થા છે તે દર્શન અવસ્થા છે, તેમાં
