Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ઉપસંહાર ગાથા-૧ર૮ થી ૧૪
ગાથા-૧ર૮
ઉપોદઘાત – પ્રસ્તુત ગાથામાં ષસ્થાનકનો મહિમા છે, તેમાં અન્ય દર્શનોની અર્થાતુ છએ દર્શનોની મૂળભૂત અભિવ્યકિતનો સમાવેશ કર્યો છે અને સુતર્ક દ્વારા વિચારપૂર્વક મંથન કરી અનેકાંતનો આશ્રય લઈ, જીવ જો સમન્વયવ્રુષ્ટિને કેળવે, તો કોઈપણ પ્રકારનો સંશય રહેશે નહીં તેવી ગેરંટી પણ આપી છે અર્થાત્ સંશયનું નિવારણ થાય અને સંદેહ રહિત સ્થિતિ પ્રાપ્ત થાય તેવી બાંહેધરી પણ આપવામાં આવી છે. તેની શરત એ છે કે ષટ્રસ્થાનકને ઉભયનયથી નિહાળવાના
ષદર્શનની સમજ હોય, નયવાદનું જ્ઞાન હોય, અનેકાંતવૃષ્ટિ હોય, સકલાદેશ રૂપી સમન્વયભાવો સમજવાનો સુતર્ક હોય, તો જીવ આ ગાથાનું રહસ્ય પચાવી શકે તેમ છે. આટલો ઉપોદ્ઘાત કર્યા પછી વિષયમાં પ્રવેશ કરીને સારતત્ત્વનું મંથન કરવા પૂર્ણ પ્રયાસ કરશું.
દર્શન ષટે સમાય છે, આ પરસ્થાનક માંહિ વિયા તાં વિસ્તારથી, સંશય રહે ન કાંઈ |પહ૮
સંદેહ રહિત અવસ્થા પ્રાપ્ત કરવી તે જ્ઞાનનું મહાફળ છે. વેદાંતમાં પણ કહ્યું છે કે છિના સર્વે સંશયા | અર્થાત્ જ્યાં બધા સંશય છિન્ન થઈ જાય છે, તે પરમ જ્ઞાનનું કેન્દ્ર છે. સમ્યગુદર્શનનું લક્ષણ પણ સંશય રહિત અવસ્થા છે. નિશ્ચયાત્મકભાવો સમ્યગ્દર્શનનું મુખ્ય લક્ષણ છે. આપણી આ ગાળામાં પણ “સંશય રહે ન કાંઈ'. એમ કહીને જ્ઞાનનું નવનીત પ્રગટ કર્યું છે. જો કે પૂર્વગાથામાં શાસ્ત્રકારે સ્વયં આ ષસ્થાનકમાં છ એ દર્શનનું મંતવ્ય સમાયેલું છે તેમ ઉલ્લેખ કર્યો છે અને આ ગાથામાં પુનઃ તે જ અભિવ્યકિત કરી છે કે ષસ્થાનકમાં છ એ દર્શન સંક્ષેપથી મૂકવામાં આવ્યા છે.
ષસ્થાનકમાં ષદર્શન : હવે આપણે દાર્શનિક વિચારોની ઉત્પતિ કેવી રીતે થઈ તેનો થોડો આભાસ આપીએ, તો અપેક્ષાનો આધાર લઈ પ્રચલિત દર્શનોનો સમાવેશ કેવી રીતે થાય, તે જાણી શકાય.
જેમકે “આત્મા છે' અને તે નિત્ય છે' તે બે પદમાં ઉત્તરમીમાંસા, ન્યાય, વૈશેષિક, સંખ્ય, ઈત્યાદિ અસ્તિવાદી દર્શનોનો સમાવેશ થાય છે. એ જ રીતે કર્મકાંડના હિસાબે કર્મપદમાં પૂર્વમીમાંસા – જૈમીની દર્શનનો સમાવેશ થઈ શકે છે. ભોકતૃત્વવાદમાં કોઈ સ્વતંત્ર દર્શન નથી છતાં પણ કર્મનું ફળ માનનાર જૈનદર્શન કે નૈયાયિક આદિ દર્શનનો સમાવેશ કરી શકાય. જ્યારે મુકિતમાર્ગમાં બૌદ્ધદર્શનની ગણના થઈ શકે ખરી કારણ કે બૌદ્ધદર્શન મોક્ષને માનતો નથી અને
(૩૦૧)
