Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ગાથા-૧ર
,
'
7 :
ઉપોદ્દાત – પ્રસ્તુત ગાથામાં શાસ્ત્રકાર સ્વયં એક વિષયની પૂર્ણાહૂતિ કરતા હોય, તેમ અત્યાર સુધી ૧૨૭ ગાથાઓમાં જે કથન કર્યું છે, તેનો સરવાળો કરી રહ્યા છે અને મુખ્ય જે વિષય હતો, તે “ષટ્રસ્થાનકનો' પણ કવિરાજે ઉલ્લેખ કર્યો છે, તેનાથી સ્પષ્ટ થાય છે કે જે કાંઈ વિવરણ કર્યું છે તે ષસ્થાનકને સ્પષ્ટ કરવા માટે કર્યું છે. ગાથામાં કથિત આ વિવરણ કોઈ સામાન્ય કથા સાહિત્ય નથી પરંતુ અનુપમ, અણમોલ ઉપકારી આત્મદ્રવ્યને સ્પર્શ કરનારું તત્ત્વમૂલક કાવ્ય છે. આ કાવ્યને જે સાંભળે કે સમજે તેના ઉપર પણ બહુમૂલ્ય ઉપકાર થાય છે. આખી ગાથામાં ત્રણ ભાવોને સ્પર્શ કર્યો છે. (૧) ષસ્થાનકના વિવરણની સમાપ્તિ (૨) તેને સમજીને થતી જ્ઞાનપ્રાપ્તિ. (૩) આ જ્ઞાનથી જીવ ઉપર થયેલો અણમોલ ઉપકાર.
આવી આ ત્રિયોની ગાથા ભકિતયોગનું બીજું ચરણ છે અને ઉત્તમ ભકિતનો એક પ્રકારનો ઓડકાર છે. આપણે હવે ગાથાને સ્પર્શ કરીએ.
[ + ષસ્થાનક સમજવીને, બિન લાવ્યો આપઃ |
| મ્યાન થકી તલવારવત, એ ઉપકાર આમાય ૧ર૭ II |
(૧) ષસ્થાનકના વિવરણની સમાપ્તિ – ગાથાના પ્રારંભમાં જ કહેવામાં આવ્યું છે કે ષસ્થાનકનું જે વિવરણ છે, તે બૌદ્ધિક વિચાર છે. આ વિવરણ કેવળ દિશાનિર્દેશ કરે છે પરંતુ વિવરણ સ્વયં આત્મા નથી. આ વિવરણથી બોધ થાય છે કે આત્મા કર્મોથી, જડતત્ત્વોથી, દેહથી કે સાંસારિક જીવનથી સર્વથા ભિન્ન છે. તે અકર્તા અને અભોકતા છે. કોઈપણ તરસ્યા માણસને પાણીનો જાણકાર એમ બતાવે છે કે કૂવામાં પાણી છે પરંતુ તે પાણી ઘણું ઊંડું છે. સીધી રીતે પી શકાય તેમ નથી. જળનો જ્ઞાતા કહે છે કે દોરી અને બાલ્ટી લઈ બાલ્ટીને દોરી સાથે બાંધી, એક છેડો હાથમાં રાખી, કૂવામાં બાલ્ટી નાંખી, પુનઃ ખેંચતા બાલ્ટી ઉપર આવતાં જળની પ્રાપ્તિ થશે. અહીં દોરી, બાલ્ટીનું જે કાંઈ જ્ઞાન છે. તે જળ પ્રાપ્તિનું સાધન છે પરંતુ સ્વયં જળ નથી. જળ આ સાધનથી ભિન્ન છે. સાધનની સમજ વિના જળ પ્રાપ્તિ દુર્લભ છે. તે જ રીતે અહીં પણ આ ભવસાગરરૂપી કૂવામાં આત્મદ્રવ્યરૂપી શુદ્ધ નિર્મળ પાણી અસ્તિત્વ ધરાવે છે પરંતુ તેની સમજ વિના અથવા સાધનોના જ્ઞાન વિના તેના દર્શન પણ થતા નથી, તો પ્રાપ્તિ થાય જ ક્યાંથી ? એવા આ ઉત્તમ દ્રવ્યને પ્રાપ્ત કરવા માટે “ષસ્થાનકનું વિવેચન તે ઉત્તમ સાધન છે. ષસ્થાનકની સમજે વિના આત્માને પામી શકાય તેમ નથી પરંતુ એ પણ એટલું સત્ય છે કે ષસ્થાનકની સંમજ તે સાધન માત્ર છે. ષસ્થાનક સ્વયં આત્મા નથી. આત્મા તેનાથી ભિન્ન છે. બાલ્ટી કે દોરીથી પાણી ભિન્ન છે, તે જ રીતે આ સમજ એ એક બૌદ્ધિક સાધન છે. તેનાથી આત્મા ભિન્ન છે. શાસ્ત્રકાર સ્વયં ગાથામાં કહે છે કે “ભિન્ન બતાવ્યો આપ” અર્થાત્ આપે આત્માને બધા વિભાવોથી કે અન્ય દ્રવ્યોથી ભિન્ન કરી શુદ્ધ સ્વરૂપે નિર્દિષ્ટ કર્યો છે અને તેમાં આ ષસ્થાનકનું વિવરણ તે આવશ્યક પરમ સાધન હતું. આ રીતે ગાથાનો શુભારંભ કરીને સ્કૂલ સાધનો તો ઠીક,
