Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
સાંભળવા પૂરતું જ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે. તેવા જીવો સાંભળવાનું ફળ મેળવી શકતો નથી.
કાળક્રમમાં અકામ નિર્જરાથી કે એવા બીજા કોઈ સુયોગના નિમિત્તે જીવાત્મા પુરૂષાર્થ કરે, ત્યારે જ ઉપરોકત ભૂમિકા પ્રાપ્ત થાય છે. અહીં જાણવાનું એ છે કે કઢેલું દૂધ જ્યારે તૈયાર થાય છે, ત્યારે મેળવણ મળવાથી સુંદર દહીં તૈયાર થાય છે પરંતુ આ મેળવણ જો પાણીમાં નાંખીએ તો દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળની પ્રતિકૂળતાના કારણે તેમાં ભાવ ઉત્પન્ન થતો નથી. અહીં શાસ્ત્રકારે સ્પષ્ટ કહ્યું છે કે ષસ્થાનક સાંભળવાનું મુખ્ય ફળ આત્માને ભિન્નરૂપે જાણવાનો છે. અહીં આપણે એક ચૌભંગી પ્રસ્તુત કરીએ.
(૧) શ્રવણ પણ છે અને આત્મબોધ રૂ૫ ફળ પણ છે. (૨) શ્રવણ છે પણ ફળ નથી. (૩) શ્રવણ નથી પણ આત્મબોધ રૂપ સુફળ છે. (૪) શ્રવણ પણ નથી અને ફળ પણ નથી.
આ ચૌભંગીથી સમજી શકાય કે સદ્ભાગી જીવને શ્રવણનો લાભ મળતા પ્રથમ ભંગ અનુસાર આત્મતત્ત્વની પ્રાપ્તિ થાય છે અર્થાત્ આત્મબોધ થાય છે. અહીં જે આત્માની પ્રાપ્તિની વાત ચાલે છે, તે જ્ઞાનાત્મકભાવે આત્મપ્રાપ્તિ થાય છે. ક્રિયાત્મકભાવે બધા કર્મોનો ક્ષય થાય, ત્યારે આત્મપ્રાપ્તિ થાય છે. (આ સમજવા માટે ઉલ્લેખ કર્યો છે.) બાકીના જે બે ભંગ છે તે સ્વાભાવિક કાળલબ્ધિનો ક્રમ છે. જ્યારે ચોથા ભંગમાં ભારેકર્મી જીવ હોવાથી શ્રવણ અને સુબોધ બંનેથી વંચિત રહે છે.
અણમોલ ઉપકાર – શાસ્ત્રકારે આ ગાળામાં સાધકની ઉત્તમ ભૂમિકાને સામે રાખીને પ્રથમ ભંગનો આશ્રય કરીને ષસ્થાનકની સમજ પછી સાધકને ભિન્નરૂપે આત્મબોધ થયો છે, તેવું કથન છે. સાધક શિષ્યભાવે આ વાતનો સ્વીકાર કરે છે. સ્વીકાર કરીને પૂર્વની ગાથા અનુસાર અનંત ઉપકાર પણ માને છે. આમ આ ગાળામાં સાધન અને સાધ્યની વિસ્તૃત વિવેચનાનો ઉપસંહાર કર્યો છે અને એક ઉત્તમ ઉદાહરણ મૂકીને શાસ્ત્રકાર આ અભિવ્યકત વાતને વધારે સ્પષ્ટ કરે છે. ઉદાહરણ ઘણું સચોટ અને સુપ્રસિદ્ધ છે.
આત્મદ્રવ્ય અને પરિગ્રહભાવોને ભિન્ન એટલે અલગ અલગ સમજવા માટે તલવાર અને મ્યાનનું ઉદાહરણ ઘણું સ્પષ્ટ છે. તલવાર મ્યાનમાં નિવાસ કરે છે પરંતુ તે સ્વયં માન નથી. માન સાદા સીધા કે બહુમૂલ્ય હોય શકે છે છતાં પણ મ્યાન તે માન છે, તે તલવારનું કામ કરી શકતું નથી. તલવાર તે તલવાર છે. તેનું કામ તે પોતે જ કરી શકે છે. આત્મા તે તલવાર છે, તે સિવાયનો શેષ બધો પરિગ્રહ મ્યાન સમાન છે. જેને દૃષ્ટિ નથી, તે મ્યાનને જ જુએ છે, તે તલવારને જાણતો નથી. જે તલવારને જુએ છે, તેને તેનું મૂલ્ય સમજાય છે. તલવાર અને મ્યાનનું આ ઉદાહરણ સંસ્કૃત કાવ્યોમાં પણ જોવા મળે છે. શ્રી અમિતગતિસૂરિ વિરચિત “પ્રાર્થના પંચવિંશતિ' કાવ્યમાં નીચે પ્રમાણે ઉલ્લેખ છે. જિનેન્દ્ર વવવવ વત્યષ્ટ. આ પદમાં તેમણે તલવાર અને મ્યાનનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. અસ્તુ. આ ઉદાહરણને સમજવા માટે વિશેષ રૂપે
