Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
વતું ચરણાધીન' અર્થાત્ સ્વયં પ્રભુને ચરણે કે ગુરુદેવના ચરણે સમર્પિત થવું, તે જ શ્રેષ્ઠ અર્પણ છે. તમામ દ્રવ્યોમાં દ્રવ્યાર્થિક નયથી દૃષ્ટિ કરી તેમાં આપવા જેવું કશું નથી, તેવા સંશયનું નિવારણ કરી, સ્વયં આત્મદ્રવ્ય પર સ્થિર બની, આત્માને જ અર્પણ કરી દેવો, તે ખરેખર સાધકનો ઊંચામાં ઊંચો સંકલ્પ છે. ભકિતશાસ્ત્ર એમ કહે છે કે અર્પણભાવ સંકલ્પયુકત હોય છે, તે નિશ્ચયાત્મક હોય છે. તેમાં સૈકાલિક અર્પણતાની ભાવના સમાવિષ્ટ હોય છે, માટે સાધકનો આ નિર્ણય જેમ માળામાં મોતી શોભે તેમ ગાથામાં શોભી રહ્યો છે.
કોઈ દાનવીર શેઠને ત્યાં લગ્નના માંડવે બેઠેલી કન્યા શેઠને ચરણે નમસ્કાર કરવા આવે છે, કન્યા બધા અલંકારથી સુશોભિત છે, ભગવતી જેવી દેખાય છે. શેઠ પાસે નાના-મોટા ઘણા સોના ચાંદીના અલંકાર છે પરંતુ આ બધા અલંકારો કરતાં તેમની પાસે દશ લાખનો એક હીરો મુખ્ય સંપત્તિ છે, કન્યાનું સ્વરૂપ અને સ્નેહભાવ જોઈ છેવટે શેઠની દાન ભાવના ઉત્તમ બનતા તે હીરો આપવાનો નિર્ણય કરે છે. હીરો લેતાં કન્યાને લાગ્યું કે શેઠે પોતાની ઉત્તમ વસ્તુ મને આપી દીધી છે. આ ગાળામાં સાધક બધા અલંકારોને સામાન્ય માનીને આત્મદ્રવ્યરૂપી હીરો જે સર્વશ્રેષ્ઠ સંપત્તિ છે, તે ગુરુચરણે ધરી દે છે અને ગુરુદેવની બુધ્ધિરૂપી દેવી સાધક ઉપર અમૃતવર્ષા કરવા માટે ભાવવિભોર થાય છે. સમગ્ર ગાથા એક અર્પણ ભાવની અનુપમ કસોટીની ઝાંખી કરાવે છે.
“ચરણ” નો મહિમા : ગાથાના કેટલાક મૂળ શબ્દો ઉપર આપણે વિચાર કરીએ. આરંભમાં જ કહ્યું છે કે પ્રભુ ચરણે શું ધરું? અહીં ચરણ પણ ઉપાસ્ય તત્ત્વ છે. દેહાદિક અંગરૂપ જે ચરણ છે, તે વ્યવહાર દૃષ્ટિએ પૂજ્ય છે જ પરંતુ તેનાથી ભાવચરણનો સ્પર્શ થતો નથી. જ્યાં સુધી ચરણ શબ્દનો મર્મ સમજણમાં ન આવ્યો હોય, ત્યાં સુધી ભાવચરણ સુધી પહોંચી શકાતું નથી. ચરણ શબ્દ ભારતીય સંસ્કૃતિમાં એક આધારભૂત શબ્દ છે. તે ફકત શબ્દ નથી પણ એક તત્ત્વ છે અને સ્થૂલ ચરણથી લઈને અંતઃકરણમાં જે પરમાત્માના ચરણ છે, તે ચરણ સુધી તેનો વિસ્તાર છે. જેમ મંદિરના બાહ્યરૂપથી લઈને ગર્ભગૃહમાં બિરાજમાન પરમાત્માની મૂર્તિ સુધી મંદિરનો વિસ્તાર છે. સ્થૂલ મકાનથી લઈને અંદર જ્યાં પરમાત્મા બિરાજે છે અને જેને કહી શકાય આત્મવૈવ પરમાત્મા ! અર્થાત્ આત્મારૂપી મંદિરમાં ભગવાન બિરાજે છે. સીડીના પત્થરથી લઈ પરમાત્માના સ્વરૂપનું સાક્ષાત અધિષ્ઠાન છે, ત્યાં સુધી મંદિરનો વિસ્તાર છે.
આ જ રીતે ચરણ શબ્દનો પણ અદ્ભૂત વિસ્તાર છે. ચરણ અર્થાત્ ગુરુચરણ, ભગવતુચરણ, પૂજ્ય પુરુષોના ચરણ, એ બધા ચરણ વંદનીય છે અને અર્પણને યોગ્ય છે. અર્થાત્ ત્યાં કશું અર્પણ કરવાની એક સંસ્કૃતિ વ્યવહારમાં, ધર્મમાં અને અધ્યાત્મમાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે. ચરણનો અર્થ પદચરણ તો છે જ પરંતુ આગળ ચાલીને ચરણનો અર્થ ચરિત્ર કે ચારિત્ર પણ થાય છે. બાળકને માતા સ્તનપાન કરાવી દૂધનું દાન કરી મોટો કરે છે, ત્યાં શાસ્ત્રકારોએ માતૃસ્તનને પણ ચરણ કહ્યા છે. જ્યાંથી ગંગા જેવી પવિત્ર નદીઓ પ્રવાહિત થઈ છે, તે ઉદ્દગમસ્થાન પણ નદીના પ્રથમ ચરણ છે. ત્યારબાદ જ્યારે જ્ઞાનવ્રુષ્ટિથી જોઈએ છીએ, ત્યારે જે ચરણથી તત્ત્વજ્ઞાનનો ઉદ્દભવ થયો છે, મોક્ષમાર્ગની સ્થાપના થઈ છે, જે ચરણ પડવાથી મુકિતના દરવાજા ખુલ્યા છે, તે ચરણનો મહિમા અદ્ભુત છે. આવા જ્ઞાનાત્મક ચરણ જે આત્મામાંથી પ્રસ્ફટિત થયા
(૨૮૨)
