Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
હવે જરા ઊંડા ઉતરીએ. ભાવવાહી તત્વોનું અસ્તિત્વ જ્ઞાનમાં હોય છે. પદાર્થ સ્વયં અસ્તિત્વ ધરાવે છે પરંતુ શયભાવે તે જ્ઞાનમાં સંનિષ્ઠ છે. જે પદાર્થ જેવા રૂપે છે, તેને ગ્રહણ કરનારું જ્ઞાન તેટલી તેટલી પર્યાય પામીને પદાર્થને શેયભાવે જ્ઞાનમાં જન્મ આપે છે અર્થાત જ્ઞાનથી તેનું અસ્તિત્વ પ્રગટ થાય છે. તાત્ત્વિક દ્રષ્ટિએ જો કહેવામાં આવે તો જ્ઞાન નથી, તો પદાર્થ પણ નથી. પદાર્થ પોતાના કોઈપણ રૂપમાં હોવા છતાં જ્ઞાતાના જ્ઞાનમાં ઝળકે નહીં, ત્યાં સુધી જ્ઞાતા માટે તે અર્થાત્ પદાર્થનો અભાવ છે. મંદિરમાં ભગવાનની પ્રતિમા બિરાજમાન છે પરંતુ મંદિરમાં પ્રવેશ કરનાર વ્યકિતને આ મહાવીર સ્વામીની પ્રતિમા છે, તેવું જો જ્ઞાન ન હોય, તો તેને માટે ત્યાં ભગવાનનો અભાવ છે. હકીકતમાં ભગવાનની તે પ્રતિમાથી ભકતને પ્રમોદભાવ થતો નથી પરંતુ આ પ્રતિમા પ્રભુની છે, તેવું જો જ્ઞાન હોય, તો તેને પ્રમોદભાવ જન્મે છે.
અહીં સાધકને પણ આ દેહમાં ભગવાન સ્વરૂપ આત્મા છે. તે ત્રિકાલવર્તી શાશ્વત દ્રવ્ય છે, તેવું જ્ઞાન ન હતું, ત્યાં સુધી તેના માટે આત્મા હતો જ નહીં. નાસ્તિક વ્યકિતનો પણ આત્મા હોય છે પરંતુ આત્મજ્ઞાનના અભાવે નાસ્તિક આત્માનો નિષેધ કરે છે. જ્યારે સદ્ગુરુએ જ્ઞાન આપ્યું, ત્યારે જ્ઞાનમાં સંનિષ્ટ થયેલો આત્મા પણ પ્રાપ્ત થયો છે. શેય રહિત જ્ઞાન આપી શકાતું નથી. જ્ઞાન એક એવી થેલી છે જેમાં ઘણા રત્નો ભરેલા છે. જ્યારે સ્વતઃ જ્ઞાન અપાય છે, ત્યારે ખાલી થેલી અપાતી નથી પરંતુ આ જ્ઞાનાત્મક થેલીમાં આત્મતત્ત્વ ભરેલું છે અને જીવને તે જ્ઞાન મળતાં જ્ઞાનમાં રહેલું આત્મદ્રવ્ય અને શરીરમાં છે તે શુદ્ધાત્મ દ્રવ્ય, આ બંને એકાકાર હોવાથી આત્મા પ્રાપ્ત થયો છે, તેવું ભાન થાય છે. સગુરુએ ફકત જ્ઞાન આપ્યું નથી. જ્ઞાનમાં ભરેલું તત્ત્વ પણ સાથે આપી દીધું છે. જેમાં વિવિધ પ્રકારના ફૂલ ગૂંથ્યાં હોય, તેવું ભરત ભરેલું વસ્ત્ર કોઈને આપે, તો વસ્તુની સાથે વસ્ત્રના બધા ગુણો પણ અર્પણ થાય છે, એ જ રીતે સદ્દગુરુ જ્યારે આત્મજ્ઞાન આપે છે, ત્યારે જ્ઞાનમાં રહેલો આત્મભાવ માનો શિષ્યને આત્મારૂપે આપે છે, હવે આ જ્ઞાનભાવ સાંભળવાથી શિષ્ય બોલી ઊઠે છે કે આપે મને સાક્ષાત આત્મા અર્પણ કર્યો છે, તો હવે હું આપને શું અર્પણ કરી શકું? કોઈ પણ ઉત્તમ ચીજ ગ્રહણ કર્યા પછી ભકિતયોગમાં પુનઃ અર્પણભાવ ઉત્પન્ન થાય છે. આ એક સ્વાભાવિક ક્રિયા છે. તે જ રીતે શિષ્યને આત્મા મળ્યો છે, તો તેને પણ હવે પુનઃ સામે આપવાની કે ગુરુના ચરણે ઉત્તમ વસ્તુ ધરવાની ભાવના જાગૃત થાય છે.
આટલા વિવેચનનો સાર એ છે કે જગતના પદાર્થોનો તો સાક્ષાત્કાર જ્ઞાનથી જ થાય છે. પદાર્થના અસ્તિત્વનું પ્રમાણપત્ર જ્ઞાન જ છે. શિષ્યને જ્યારે આત્મજ્ઞાન મળ્યું, ત્યારે આત્મા છે તેવું પ્રમાણ પણ તેને મળી ગયું અને તેથી જ શિષ્ય કહે છે કે તે તો પ્રભુએ (આપે) આપીયો”.
શાસ્ત્રકારનું મંતવ્ય – સિદ્ધિકાર સ્વયં મહાન વિનયશીલ હોવાથી ગાથામાં સાધકના મુખમાં એવું કથન મૂક્યું નથી કે “આપે આપ્યું પરંતુ પ્રભુએ આપ્યું, એમ કહીને જાણે પોતે દાતાપણાના અહંકારથી મુકત થયા છે અને આ આત્મજ્ઞાન તો ભગવાને આપેલું, પ્રભુએ પીરસેલું શાશ્વતજ્ઞાન છે. તેમાં હું માત્ર નિમિત્ત છું. પ્રભુ કહેતાં દેવાદિદેવ પરમાત્માઓ જે નિરંતર આત્મજ્ઞાન આપતા આવ્યા છે, તે જ્ઞાન પ્રભુના પ્રતિનિધિ રૂપે આપવામાં આવ્યું છે. ભલે સાધકને
