Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ઉપકરણ છે, તે બધા ઉપકરણો આજથી હવે મારા માટે નથી. હું જ સ્વયં આપને આધીન થયો છું, હવે મારા બાકીના બધા ઉપકરણો પણ આપને ચરણે ધરું છું. મારી આત્યંતર ક્રિયા તે આપની ભકિતને અનુરૂપ છે. હે પ્રભુ! આ બધા સાધનોની જે કાંઈ પ્રક્રિયા છે અથવા ઉપયોગિતા છે, તે પણ આપની ભકિતને અનુરૂપ હોવી જોઈએ. અહીં સાધક પોતાનો સ્વામી મટી ગયો છે, તેમ હવે પરિગ્રહનો પણ સ્વામી મટી જવા માંગે છે. આ ગાથામાં પરોક્ષભાવે એક ઊંચકોટિના ત્યાગનો સમાવેશ કર્યો છે. અહીં આપણે એક ચૌભંગી પ્રસ્તુત કરશું. ૧) સ્વયં અર્પણ થાય છે અને સંપૂર્ણ પરિગ્રહ પણ અર્પણ કરે છે. ૨) કોઈ સ્વયંનો ત્યાગ કરે છે પરંતુ પરિગ્રહનો ત્યાગ કરતો નથી. ૩) કોઈ સ્વયંનો ત્યાગ કરતો નથી પરંતુ પરિગ્રહનો ત્યાગ કરે છે. ૪) સ્વયંનો અહંકાર પણ છોડતો નથી અને પરિગ્રહ પણ છોડતો નથી.
આ ચૌભંગીને આપણે પુનઃ સરળ શબ્દોમાં પ્રસ્તુત કરીએ. ૧) સ્વામીત્વનો ત્યાગ અને પરિગ્રહનો ત્યાગ. ૨) સ્વામીત્વનો ત્યાગ અને પરિગ્રહનો અત્યાગ. ૩) સ્વામીત્વનો અત્યાગ અને પરિગ્રહનો ત્યાગ. ૪) સ્વામીત્વનો અત્યાગ અને પરિગ્રહનો અત્યાગ.
આ ચૌભંગીમાં પ્રથમ ભંગ સર્વોત્તમ છે. શાસ્ત્રોના કથાનકોમાં રાજા બોધ પામીને એકાએક દીક્ષા લઈને સાધુ બની જાય છે, તેવી ઘણી કથાઓ છે. આ કથામાં રાજા રાજય તો છોડે છે પરંતુ સાથે રાજાપણું પણ છોડે છે. હવે હું રાજા પણ નથી અને રાજય પણ મારું નથી. આ રીતે બાહ્ય અને આત્યંતર, બંને પરિગ્રહનો ત્યાગ કરવાથી વાસ્તવિક ત્યાગ ઉદ્ભવે છે પરંતુ રાજા પોતે રાજા બની રહે અને રાજયનો અમુક ભાગ છોડે, તો તે પૂર્ણ ત્યાગ નથી. તે જ રીતે આ રાજય મારું છે, યુવરાજને રાજ્ય સોંપે છે છતાં પોતે રાજા તરીકે જીવવા માંગે છે, તેણે રાજ્ય કે રાજાપણું બંને છોડયા નથી, તેથી તે પૂર્ણ પરિગ્રહભાવ છે. ઉપર્યુક્ત વિવેચનથી સમજાય છે કે શિષ્ય ગુરુદેવને ચરણાધીન થયો છે અને સાથે સાથે હવે પોતાના બધા પરિગ્રહનું સ્વામીત્વ પણ અર્પણ કરે છે અર્થાત્ સ્વામીત્વ પણ છોડે છે. આ ગાથામાં ઉપરોકત પ્રથમ ભંગનો સુંદર રીતે સમાવેશ કર્યો છે. શિષ્ય સ્વયં સમર્પિત થયો છે અને પોતાની સર્વ સંપતિ પણ સમર્પિત કરી છે. આ છે ઉચ્ચકોટિનો ત્યાગ. તે પણ હું પાછળથી અર્પણ કરીશ તેવો વાયદો કર્યા વિના તત્ક્ષણ ત્યાગ કરે છે, માટે ગાથામાં “આજથી” શબ્દ પ્રયોગ છે. “આજથી” શબ્દ ઘણો જ મહત્ત્વપૂર્ણ છે. અહીં શાસ્ત્રકારે જ્ઞાન અને શાનનું ક્રિયાત્મક ફળ સમકાલીન હોય છે, તેમાં સમયાંતર હોતું નથી, તેવો દાર્શનિક સિદ્ધાંત પ્રગટ કર્યો છે, કોઈ એવું ભોજન કે ખાદ્ય એવું નથી કે જે આજે ખાય અને આઠ દિવસ પછી ભૂખ મટે. ભોજન અને સુધાનિવૃત્તિ સમકાલીન ક્રિયા છે. કોઈ દીપક એવો નથી કે જે આજે પ્રગટ થાય અને આઠ દિવસ પછી અંધકાર જાય, તો હકીકતમાં તે દીપક નથી. દીપકનું પ્રગટ થવું અને અંધકારનું જવું, તે સમકાલીનભાવ છે. આ ન્યાયોચિત દાર્શનિક સિદ્ધાંત છે. ગાથામાં પણ કહ્યું છે કે જીવ જ્યારે બોધ પામે છે, તે જ ક્ષણે, ત્યારથી જ તેનો દેહાદિ રાગભાવ
(૨૮૮),
