Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
છૂટી જાય છે. બોધનું ફળ વિરક્તિ છે. પરિગ્રહની વિરક્તિ તે ભકિતનું રૂપ છે. આજથી એટલે કયારથી? અર્થાતુ જ્યારથી બોધ પામ્યો, ત્યારથી. બોધ પામવાની સાથે જ દેહાદિભાવો પણ પોતાના નથી, તેમ સમજાતાં તે પણ હવે માનો, ગુરુચરણે ધરી દીધા છે, સાધક તેવો અનુભવ કરે છે. બોધ પામવાની ક્ષણ તે જ દેહાદિના મમત્ત્વથી છૂટવાની ક્ષણ છે. વાસ્તવિક જ્ઞાન અને તેના ફળ સ્વરૂપ વિરકિતમાં ક્ષણાંતર હોતું નથી. બંને ક્રિયા સમકાલીન છે. “આજથી' એ શબ્દ બોધ અને બોધનું ફળ, આ બંનેનો સંયુકત ભાવ પ્રગટ કરે છે. જુઓ ! આ નાના શબ્દમાં કેટલું રહસ્ય ભર્યું છે. શાસ્ત્રકારે “આજથી' કહીને એક બહુમૂલ્ય સિદ્ધાંતની પણ અભિવ્યક્તિ કરી છે.
વત પ્રભુ આધીન : સાધક દેહાદિની મમતા છોડે છે પરંતુ હકીકતમાં તે કોઈ સામગ્રીનો સ્વામી નથી એટલે તત્ત્વદ્રષ્ટિએ તો દેહાદિક સામગ્રી ઈચ્છા પ્રમાણે કોઈને આધીન થાય તેવી શકયતા નથી પરંતુ આ ભાવાત્મક ઈચ્છા છે. દેહાદિક સામગ્રી કોઈપણ નિમિત્ત અનુસાર પરિણામ કરતી હોય, તો હવે આ દેહાદિક સામગ્રી પણ ગુરુચરણમાં પ્રયુક્ત થાય અને મારા મમત્ત્વનું નિમિત્ત ન બને તેવી ભાવના ભાવે છે. “વ” કહીને શિષ્ય એક પ્રકારે પ્રાર્થના કરે છે કે આ સામગ્રી પણ પવિત્ર પુરુષોના ચરણમાં પ્રયુકત થઈ પુણ્યબંધનું નિમિત્ત બને. દેહાદિ સામગ્રી ભલે જડ હોય પરંતુ રાગાદિ પરિણામના કારણે ભોગપ્રધાન બનતી હતી. હવે રાગાદિ પરિણામ નીકળી ગયા છે એટલે સાધક પોતાની આ સહયોગી સામગ્રીને પ્રાર્થના કરે છે કે હું જેમ ગુરુ ચરણાધીન થયો છું, તેમ આ સામગ્રી પણ ગુરુ ચરણોમાં રહી પુણ્યબંધનું કારણ બને.
આખી ગાથા ભાવાત્મક અને પ્રાર્થનાના ભાવોથી ભરેલી છે, ભક્ત હૃદયમાં ઉદિત થયેલી ભાવનાઓનું પ્રતિબિંબ છે. જયારે જીવ મંગલમય બને છે, ત્યારે ભાવાવેશમાં જડ દ્રવ્યોને પણ મંગળમય બનો એવી પ્રાર્થના કરી સંતોષ માને છે. હકીકતમાં પદાર્થ પ્રત્યેની આ ભાવના તે પદાર્થની નહીં પરંતુ પોતાની ગુણાત્મક ક્રિયા છે. દયાળુ વ્યક્તિ જયારે પ્રાર્થના કરે છે, ત્યારે કહે છે કે “શિવમસ્તુ સર્વ વાત ” અર્થાત્ જગતના બધા જીવો સુખી થાય. સુખ દુઃખ થવું તે વ્યક્તિઓની સ્વતંત્ર દશા છે પરંતુ તેના સુખને માટે કામના કરવી, તે દયાળુની પોતાની ગુણાત્મક ક્રિયા છે. મેઘરાજા વરસે છે, ત્યારે તેની સામે કોઈ નિમિત્ત નથી પરંતુ વર્ષા રૂપે સ્વયં પરિણામ પામી પાણી રૂપે વરસવા માંડે છે. વરસવું તે પાણીની પોતાની ક્રિયા છે. પૃથ્વીનું હર્યું ભર્યું થવું, તે તેની સ્વતંત્ર ક્રિયા છે પરંતુ પ્રાર્થી જીવ પ્રાર્થના કરે છે કે વરસાદથી સહુ તૃપ્ત થાય. મેઘરાજાથી પૃથ્વી અમૃત વર્ષામાં સ્નાન કરે, હરિત થઈને જગતને સુખ આપે. આ એક વ્યવહારભાષા છે. તેવી જ રીતે અહીં સાધક દેહાદિક ભાવોને પોતાની માનસિક પ્રક્રિયાઓથી મુકત થઈ ગુરુ ચરણમાં રમણ કરે તેવી પ્રાર્થના કરે છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે દેહાદિભાવો ઈચ્છાને આધીન નથી પરંતુ શુભ ઈચ્છા કરવી, તે સાધકને આધીન છે. એટલે શાસ્ત્રકારે ‘વ’ કહીને પ્રેરણાભાવ પ્રગટ કર્યો
દેહાદિક પરિગ્રહ સ્વતંત્ર થયા પછી કોઈ પાપી જીવોના પાપકાર્યમાં નિમિત્ત બની શકે છે. કારણ કે તે જડત્વભાવથી ભરપૂર છે. તેની ક્રિયા લક્ષવિહીન છે. જો ઈશ્વરીય શકિત આ પદાર્થોનો સ્વીકાર ન કરે, તો તે હિંસા અને પાપનું નિમિત્ત બની દુઃખરૂપ બને છે, માટે શાસ્ત્રકાર કહે છે
-(૨૮૯)
