Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
‘દાસત્વનો વિશેષ અર્થ - પ્રત્યક્ષ રીતે જોતાં જીવાત્મા સ્વામી રૂપે અસ્તિત્વ ધરાવે છે. તે પોતાની સુખ-સુવિધા માટે શરીરાદિ તથા ધનસંપત્તિ આદિ બાહ્ય પદાર્થોને પોતાની સત્તામાં રાખવા કોશિષ કરે છે પરંતુ જ્યાં સુધી જીવમાં ક્રોધાદિ કષાય અને વિભાવ પડેલા છે અને પાપનો ઉદય છે, ત્યાં સુધી જીવનું પદાર્થ ઉપર સ્વામીત્વ જળવાતું નથી. બધા પદાર્થો સ્વતંત્ર રીતે વર્તે છે પરંતુ જીવ આ પદાર્થોનું અનુસંધાન કરી બધા દ્રવ્યો મારા છે તેવા મિથ્યાભાવથી અહં કરે છે. અહં કહેતાં હું હું એટલે વિભાવાત્મક એક મિથ્યાભાવ. આ અહંકાર જીવને પણ દુઃખરૂપ થાય છે. અહીં તત્ત્વદૃષ્ટિએ વિચારતાં આત્મા સ્વયં એક નિરાળું દ્રવ્ય છે, જ્યારે અહંકાર તે કષાયાત્મા છે. શાસ્ત્રમાં પણ આત્માના કષાયાત્મા, યોગાત્મા એવા ઘણા ભેદ કર્યા છે. શુદ્ધ આત્મા અને અહંકાર બંને ભિન્ન છે. જ્ઞાનના અભાવમાં અહંકાર પરિગ્રહમુખી હોવાથી શુધ્ધાત્મા માટે બંધનનું કારણ બને છે. - હવે જુઓ ! સદ્ગુરુની કૃપાથી બોધ ઉત્પન થયો છે અને સદ્ગુરુ સ્વયં આત્મામાં બિરાજમાન થયા છે. અત્યારે અહંકારને પોતાનો મિથ્યાભાવ સમજાય છે. કર્મનો ઉદય છે ત્યાં સુધી અહં રહેવાનો છે પરંતુ હવે આ અહં મિથ્યાત્વથી મુકત થઈ શુધ્ધાત્માને કહે છે કે હે આત્મદેવ ! હવે હું આજથી તમારો દાસ બન્યો છું. દાસનો પણ દાસ બન્યો છું. જીવમાં રહેલો અહંકાર તમોગુણનું રૂપ મૂકીને સત્ત્વગુણી બન્યો છે અને ઈશ્વરતુલ્ય આત્માનું આધિપત્ય સ્વીકાર કરીને તે હવે દાસ બની જાય છે. જ્ઞાનની લગામ પડી જવાથી હવે તે વિપરીતભાવોમાં ભાગી શકે તેવી સ્થિતિ નથી. આખા કથનનો સાર એ થયો કે સ્વામી પણ આત્મા જ છે અને મન, પ્રાણ, ઈન્દ્રિયો, યોગ કે જે કાંઈ માનસિક પરિણમન છે તે બધા સેવક બની જાય છે. અંતરાત્મામાં જ સ્વામીત્વનો નવો સંબંધ સ્થાપિત થાય છે. આ રીતે આ ગાથામાં હું દાસ છું એવો શબ્દ વાપર્યો છે. તો હું એટલે કોણ છે ? અને હું દાસ છું એમ કહે છે તો કોનો દાસ છે ? વ્યવહારમાં સદગુરુને સ્વામી રૂપે સ્થાપ્યા છે અને સાધક હવે તેનો દાસ થઈ ગયો છે પરંતુ ભાવવૃષ્ટિએ અહંરૂપી વિભાવ સદગુરુરૂપી શુધ્ધાત્માના ચરણમાં નમી પડયો છે. આત્મજ્ઞાનનો અહોભાવ પ્રગટ થતાં હવે બધુ અર્પણ કરવાથી સાધક દાસ બનીને ગુર્વાશાને આધીન થઈને જીવનનૌકા ચલાવવા તત્પર છે.
સિદ્ધિકારે વ્યવહારપક્ષ અને ભાવપક્ષ બંને રીતે દાસત્વની અભિવ્યકિત કરી છે. પૂર્વની ગાથામાં સાધકે પોતાને પામર કહ્યો છે. અહીં પણ દાસ બનીને સ્વામીના ખજાનાનો સ્વામી બની રહ્યો છે. આત્મા જ્યારે દાસ બને છે ત્યારે ખરા અર્થમાં તે દાસ મટી જાય છે. અત્યાર સુધી વિભાવ અને કષાયનો દાસ હતો અને ત્યાં વાસ્તવિક દાસપણું હતું કારણ કે ત્યાં કર્માધીન અવસ્થા હતી. અહીં ગુરુ ચરણમાં દાસ બનવાથી શિષ્ય બધી દૃષ્ટિએ મુકત થઈ ગયો છે. આ દાસપણું એ એક પ્રકારે દાસપણાનું નિવારણ સૂચવે છે. પૂર્વની ગાથા અને આ ગાથામાં પામર' અને ‘દાસ’ શબ્દ બંને અધોગતિના સૂચક છે પરંતુ અધ્યાત્મયોગી શ્રીમદ્જીએ તે બંને શબ્દોને વાસ્તવિક આત્મજ્ઞાનનો ઢોળ ચડાવીને હકીકતમાં શિષ્યને પામરતા અને દાસપણાથી મુકત કર્યો છે. બંને શબ્દોનો સ્વીકાર કરીને પણ તેને સાચા અર્થમાં વાસ્તવિક આકાર આપ્યો છે. આ ગાથામાં ત્રણવાર
કડક
