Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ગાથા-૧રક
ઉપોદઘાત – પ્રસ્તુત ગાથામાં એક રીતે જોઈએ તો પાછલી ગાથાના ભાવોનું પુનઃકથન કર્યું છે. આવું પુનઃકથન કરવામાં શાસ્ત્રકારનો કોઈ જ્ઞાનાત્મક સંકેત હોય છે, તેથી કવિરાજ ફરીથી સાધકની અર્પણભાવનાને અભિવ્યકત કરે છે. આખી ગાથામાં જીવ સર્વથા પોતાના અહંકારનો ત્યાગ કરે, તેવું ખૂબ જ ભારપૂર્વક કથન કર્યું છે. સાધકને માટે હવે બાકીનું કશું કામ કરવાનું રહેતું નથી. “આજથી” એટલે ઉપદેશ સાંભળ્યા પછી શિષ્યનું એક માત્ર શું કર્તવ્ય છે, તેનો આ ગાથામાં ઉદ્ઘોષ છે. પૂર્વની ગાથામાં સાધક ચરણાધીન રહેવાની ભાવના સેવે છે પરંતુ તે ભાવના ખૂબ જ દ્રઢીભૂત છે. હવે તેમાં શંકા રહી નથી. એમ કહીને સાધક પુનઃ અર્પણભાવનું કથન કરીને પોતાનો વિશ્વાસ પ્રગટ કરે છે. બંને ગાથામાં બીજ અને અંકુર જેવો સંબંધ છે. પૂર્વગાથામાં જે ભકિતના બીજ વવાણા છે, તે આ ગાથામાં અંકુરિત થઈ લતારૂપે પલ્લવિત થયા હોય, તેવી સાધકની મનોદશા પ્રગટ કરી છે, માટે હવે આપણે ગાથાના દ્વિરુક્તભાવોનું ઊંડાઈથી વિશ્લેષણ કરીએ.
મા દ હાદિ આજથી, વત પ્રા શાધીન;
| દાસ, દાસ, હું દાસ છું, તેલ પ્રભુનો દીન I ૧૨૬ I આ દેહાદિભક્તિ ફક્ત જ્ઞાનાત્મક હોતી નથી. તેમાં વીતરાગભાવની આખી સમજણ હોય છે. ભકતની વિરકિત અને ત્યાગવૃત્તિ પણ જ્ઞાનાત્મક છે. ત્યાગની ક્રિયાશીલતા ભાવોની ક્રિયાશીલતા સુધી વિસ્તાર પામી સમાપ્ત થાય છે. જ્યારે ભક્તિ દ્રવ્ય અને ભાવ બંને યોગોમાં સમાનરૂપે પ્રગટ થાય છે. જીવની પાસે જેમ જ્ઞાનરૂપ ઉપયોગ છે, તેમ કાયા–વચન અને મનરૂપી યોગ પણ છે. તેમાં ય કાયયોગ પ્રધાન છે. વચનયોગ અને મનોયોગ તો પુણ્યયોગે પ્રાપ્ત થયેલી સંપતિ છે, જ્યારે કાયયોગ તો અનંતા અનંત જીવો સાથે જોડાયેલો યોગ છે. હકીકતમાં તો વચન અને મન પણ કાયાનું જ અંગ છે. સમજવા માટે ત્રિયોગ કહ્યા છે. આ રીતે જીવન દેહ પ્રધાન છે છતાં પણ ગાથામાં દેહાદિ’ કહીને બાકીના ઉપકરણોનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો છે. જીવનું મુખ્ય ઉપકરણ કાયા છે. જ્યારે જીવ જ્ઞાન અવસ્થામાં રમણ કરે, ત્યારે દેહાદિભાવો ભોગોથી વ્યાવૃત્ત થાય છે પરંતુ તેનો અર્થ એવો નથી કે તે નિષ્ક્રિય અને લક્ષહીન થયા છે. જેમ જ્ઞાન તે આત્મલક્ષી છે, તેમ આ ઉપકરણોની પ્રવૃત્તિ પણ ધ્યેયલક્ષી હોવી જોઈએ. નદીનો પ્રવાહ પણ નિયમાનુસાર પ્રવાહિત થવો જોઈએ. દેહના સ્વામી રૂ૫ આત્માના ભાવ બદલે તો દેહની ગતિ પણ બદલાવી જોઈએ. ડ્રાઈવર બરાબર સંચાલન કરે છે, તો ગાડી પણ સુંદર રીતે ચાલે છે. દેહના સ્વામીની અને દેહની ક્રિયાનો પરસ્પર કંઈક સુમેળ હોવો જ જોઈએ.
અહીં આત્મા વિષે બધુ જ્ઞાન સાંભળ્યા પછી સાધક ભાવવિભોર થયો છે અને તે કહે છે કે હે પ્રભુ! મારા દેહના આ બધા યોગ અને દેહથી બહારના ધનસંપત્તિ ઈત્યાદિ સાંયોગિક
sssssssss
