Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
સ્વયં જ્ઞાન આપ્યું હોય પરંતુ આ જ્ઞાનના મૂળભૂત દાતા પરમાત્મા છે, તેવી અભિવ્યંજના આ ગાથામાં પ્રગટ થાય છે. આ જ્ઞાન પ્રભુએ આપ્યું છે. શિષ્ય સગુરુને પ્રભુ માને છે અને સદગુરુ સ્વયં પણ પોતાના આત્મામાં બિરાજમાન પરમાત્માને દાતા તરીકે જુએ છે. હું કહેતા અહંકારનો સંશ્લેષ અર્થાતુ લય કરીને આત્મામાં પરમાત્મા છે અને તે સદ્ગુરુ પદ પર બિરાજમાન છે, તેવો ઊંડો ભાવ પ્રગટ કર્યો છે, તેથી ગાથામાં હું શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો નથી.
અહીં ખૂબીની વાત એ છે કે આખી આત્મસિદ્ધિમાં ક્યાંય હું કે “મારું' શબ્દનો પ્રયોગ નથી. સંપૂર્ણ આત્મસિદ્ધિ પરમાત્માનું ઉગાન છે, તેવા ભાવો પ્રવાહિત થયા છે. ધન્ય છે ! સદ્ગુરુની મહાનતાને ! ધન્ય છે આત્મસિદ્ધિના ઉદ્ગાતાને ! અહંકાર રહિતનું આત્મસિદ્ધિને પ્રગટ કરતું આ મહાકાવ્ય શ્રીમદજીની અમર કૃતિ છે. જેમાં પદે–પદે વિનમ્રતાના દર્શન થતાં આપણું મસ્તક પણ નમી પડે છે. આ ગાથામાં પણ પરોક્ષભાવે સાધકને પરમાત્માએ જ આત્મજ્ઞાન અર્પણ કર્યું છે, તેવી અનુકત વ્યંજનામાં કાવ્યકળાનો ઝંકાર છે.
વતું ચરણાધીન – “ચરણ’ શબ્દની વ્યાખ્યા વિશભાવે થઈ ગઈ છે પરંતુ ચરણ શબ્દની સાથે આધીન શબ્દ હોવાથી ભકત ચરણાધીન બની જાય છે. આધીનતા અર્થાતુ પરાધીનતા બે પ્રકારની છે. (૧) કોઈ વ્યકિત પોતાના બાહુબળથી અન્યને પરાધીન કરે, આ દુઃખદાયી પરાધીનતા છે. (૨) જ્યારે બીજી આધીનતામાં જીવ સ્વતઃ પરાધીન થાય છે. તે ઈચ્છાપૂર્વક પોતાને અર્પણ કરે છે. આ પરાધીનતા વસ્તુતઃ સ્વાધીનતા છે, તેણે સ્વેચ્છાથી ગુરુનું આધિપત્ય સ્વીકાર્યું છે. તેમાં ભાવપૂર્વક ગુરુની આજ્ઞા માત્ર અનુસરણ કરવાની તત્પરતા છે, તેથી ગાથામાં પણ ખૂબ જ ઉચિત શબ્દ મૂકયો છે. “વતું ચરણાધીન' તેનો અર્થ છે કે મારી બધી ઈચ્છાઓ ગુરુ આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તન પામે. ગુરુની આજ્ઞા અને શિષ્યની ઈચ્છા, બંને એકાકાર થઈ જાય, ત્યારે વર્તી શબ્દમાં રહેલા વર્તનના ભાવો સાર્થક બને છે. વર્લ્ડ શબ્દમાં વર્તનનો સમાવેશ છે અને મોક્ષમાર્ગમાં જે જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રરૂપ રત્નત્રયનો માર્ગ છે, તેમાં ચારિત્રનું બીજું નામ વર્તન છે. વર્તન અને ચારિત્રને છૂટા પાડી શકાય તેમ નથી. વર્તન કહેતા સદ્વર્તન, તે ચારિત્રનો શુદ્ધ પ્રકાર છે. સરુની આજ્ઞાથી શિષ્યમાં જે વર્તન થાય છે, તે ચારિત્રનું મૂર્તિમંત રૂપ હોય છે. જિનશાસનમાં પણ સંયમ ગ્રહણ કરનાર આત્મા સંકલ્પ કરે છે કે હવે હું શાસનના બધા ગુણો અનુસાર વર્તન કરીશ અને ગુરુ આજ્ઞાનો સ્વીકાર કરી જીવન અર્પણ કરીશ. આ ગાથામાં સાધક સ્વયં સ્વેચ્છાથી સ્વાધીન ભાવે બોલી ઊઠે છે કે હવે મારે આપના ચરણાધીન રહીને જ બધો ક્રિયાકલાપ કરવાનો છે. આપે આપેલા જ્ઞાનના બદલામાં હું મારી જાતને અર્પણ કરું છું. ભકિતયોગનો આ શ્રેષ્ઠ નમૂનો છે. “કંઈક કંઈક અર્પણ કરનારા છે ઘણા, પરંતુ જીવનને અર્પણ કરનારા છે વિરલા કોઈ એક અહીં સાધકની પૂર્ણ સંતુષ્ટિથી પૂર્ણ ભકિતયોગ પ્રગટ થયો છે. જો કે જીવના પ્રત્યેક આચરણમાં તે સર્વથા સ્વતંત્ર નથી. ઈચ્છાપૂર્વક તે બધુ કરી શકે, તેવી પ્રાકૃતિક વ્યવસ્થા પણ નથી પરંતુ આ તો ભાવાત્મક અર્પણભાવ છે, તેમાં બધુ અર્પણ કરવાની તન્મયતા છે, તેથી ગાથામાં પણ ‘વતું ચરણાધીન' કહીને અવકાશ રાખ્યો છે કે હું આપના ચરણ હતું, તેવી
(૨૮૫)
