Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
આધ્યાત્મિક ગ્રંથોમાં કેવળજ્ઞાન છોડીને બાકીના ચાર જ્ઞાનને ખંડ જ્ઞાન કહેવામાં આવ્યા છે. મતિ-શ્રત ઈત્યાદિ ચાર જ્ઞાન ખંડ જ્ઞાન છે. હકીકતમાં તેને ખંડ જ્ઞાન કહેવાનું પ્રયોજન એ છે કે આપણે જે પદાર્થની જાણકારી રાખીએ છીએ, તે પદાર્થના અમુક અંશની જ જાણકારી હોય છે. પદાર્થને અખંડ ભાવે, સાંગોપાંગ રીતે, સામાન્યજ્ઞાન જાણી શકતું નથી. માણસ કોઈ વૃક્ષને જૂએ છે, તો ફક્ત તેના થોડા રૂપ-રંગને જાણે છે. આખા વૃક્ષમાં રહેલા અનંતાનંત પરમાણુ સ્કંધને જાણી શકતા નથી, આવા અપૂર્ણ જ્ઞાનને ખંડ જ્ઞાન કહ્યું છે. ખંડ જ્ઞાન પદાર્થના અમુક અંશોને જ જાણે છે, તેનો અર્થ એ થયો કે મનુષ્ય પદાર્થના જેટલા અંશને જાણી શકતો નથી અને જ્ઞાનમાં જે અપૂર્ણતા છે, તેને વિપક્ષમાં ખંડ અજ્ઞાન કહેવું પડશે. જેમ ખંડ જ્ઞાન છે, તેમ ખંડ અજ્ઞાન છે. આ પૂર્ણ નિર્ણયના અભાવને આપણે ખંડ અજ્ઞાન કહીશું.
ખંડ જ્ઞાન થવાની જે શક્યતા છે અને જ્ઞાનશક્તિ પ્રાપ્ત પણ છે છતાં પણ જીવ મોહાદિ અન્ય આવરણના કારણે જ્ઞાનાત્મક ભાવોથી દૂર રહે છે, સત્યનો ઘણો અંશ અપ્રકાશિત રહે છે, આવું અજ્ઞાન તે ફક્ત જ્ઞાનાવરણીયકર્મના ઉદયનો પ્રભાવ નથી પરંતુ આ અજ્ઞાન મોહજનિત પણ છે. આવા અજ્ઞાનમાં જ્ઞાનશક્તિનો અભાવ પણ નથી અને વિપરીત જ્ઞાન પણ નથી છતાં પણ સત્ય ઉપર એક અજ્ઞાનનો પડદો પડ્યો છે. લગભગ આવા પ્રકારનું અજ્ઞાન મિથ્યાત્વભાવોથી સંયુક્ત હોય છે, તેથી તેને એક સ્વતંત્ર અજ્ઞાન કોટિમાં મૂકવામાં આવ્યું નથી, એવો નિરાળો અજ્ઞાનમાં પ્રકાર બતાવવામાં આવ્યો નથી પરંતુ હકીકતમાં વણકથેલું આ અજ્ઞાન એ સમગ્ર જ્ઞાન સાધનાનો ભયંકર અવરોધ ઊભો કરે છે. શાસ્ત્રકારોએ અન્ય અન્ય પ્રકારે આ મોહ મિશ્રિત અજ્ઞાનનો ઉલ્લેખ કરવામાં કચાશ રાખી નથી. આ અજ્ઞાન જેમ સામાન્ય બીજા દ્રવ્યના ગુણધર્મથી અને તેના સ્વરૂપના જ્ઞાનથી જીવને વંચિત રાખે છે, તે જ રીતે આત્મદ્રવ્ય જેવા ચૈતન્યપિંડ સુખધામ, શાંતિદેવના ગુણધર્મથી પણ જીવને વંચિત રાખે છે અર્થાતુ પોતાના પરિચયથી જ પોતાને દૂર રાખે છે. જેમ સિદ્ધિકારે પાછળની ગાથામાં કહ્યું છે કે,
આત્માની શંકા કરે, આત્મા પોતે આપ,
શંકાનો કરનાર તે અચરજ એહ અમાપ. આ આશ્ચર્યજનક અજ્ઞાન અત્યાર સુધી દૂર થયું ન હતું. ઉપર્યુક્ત અજ્ઞાન જેને આપણે મોહયુક્ત ખંડ અજ્ઞાન કહ્યું, તે ક્યારે દૂર થાય ? પરમ પુણ્યના ઉદયે સરુની પ્રાપ્તિ થાય, ઉપાદાનમાં મોહાદિ કર્મો ખૂબ જ પાતળા પડ્યા હોય અને મિથ્યાત્વનું છેલ્લું પાંદડું ખરી પડવાની તૈયારીમાં હોય, ત્યારે આ અજ્ઞાન દૂર થાય છે. જૂઓ, આ ગાથામાં લખ્યું છે “નિજપદ નિજમાંહિ લહ્યું, તેને પોતાનું પદ પોતાનામાં મળી ગયું છે, હવે તેને બહારના કોઈ પદાર્થની અપેક્ષા નથી. આ પ્રકારની અંતરની ઉપલબ્ધિ થતાં “દૂર થયું અજ્ઞાન'. જીવ સહજ આત્મદ્રવ્ય વિષે બેભાન હતો, તેનું ભાન થતાં પોતાનો ખજાનો પોતાનામાં જ મળી જવાથી પ્રાપ્ય તત્ત્વ બહાર હતું, તે અજ્ઞાન તૂટી જાય છે, ચકનાચૂર થઈ જાય છે. શિષ્ય સંતોષ સાથે કહે છે કે હે ભગવન્! મને મારું મળી ગયું છે. જે અજ્ઞાનરોગથી હું પીડિત હતો તે દૂર થયું છે.
