Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
પરસ્પરના બંધભાવથી મુક્ત થતાં જાય છે અને શરીરમાં એક નિશ્ચિત રૂપે પરિવર્તનની અવસ્થા ઊભી થાય છે. આ જરા તે શરીરની જરા અવસ્થા છે. વૃદ્ધત્વ તે દેહધર્મ છે. તેના નિમિત્તે થતાં સુખ દુઃખાદિ પરિણામો વેદનીય કે મોહનીય કર્મજન્ય પરિણામો છે. અહીં કહેવાનું તાત્પર્ય છે કે અત્મા આ બધા દેહજન્ય ભાવોથી નિરાળો છે. તે જ રીતે મરણક્રિયા પણ દેહમાં જ થાય છે. દેહના પુદ્ગલસ્કંધોનું વિમોચન થતાં પ્રાણપ્રક્રિયા અટકી જાય છે, બાહ્યચેતના વિલુપ્ત થતાં મરણ થયું તેમ મનુષ્ય માને છે. હકીકતમાં અરૂપી જ્ઞાનઘન ચૈતન્યપિંડ એવો આત્મા મૃત્યુથી પરે છે પરંતુ લૌકિક જગતમાં દેહાદિ ક્રિયાઓ અને દેહધારીનું વિશેષ મહત્ત્વ છે, જેથી મરણનો આઘાત–પ્રત્યાઘાત બૃહદ્ રૂપે જોવામાં આવે છે. મનુષ્ય પણ અજ્ઞાનના કારણે મરણથી ભયભીત હોય છે. જો તેને અજર-અમર સ્વરૂપ સમજાય અને ગાઢ મોહાદિ પરિણામોનો ક્ષેપ થયો હોય, તો અજર–અમરપણાનું ભાન ટકી રહે છે.
શાસ્ત્રકાર બાહેંધરી આપે છે કે જીવાત્મા અજર-અમર છે. આ સ્વરૂપનું ભાન કરી લે. આ ગાથામાં પણ અજર-અમરપણાના ભાવ પ્રગટ કરી સિદ્ધિકાર પરોક્ષભાવે જીવને મૃત્યુના ભયથી દૂર કરે છે. આપણે અજર–અમર ભાવ ઉપર થોડો દૃષ્ટિપાત કરી આગળ વધશું. સમગ્ર શાસ્ત્રકારોએ તથા વિશેષ રૂપે જૈનદર્શને અમર સ્થિતિ ઉપર ભાર આપ્યો છે. અમર થવું, તે સાધનાનું લક્ષ છે. મૃત્યુના પરિહાર માટે લૌકિક જગતમાં પણ ઘણો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો છે અને અધ્યાત્મશાસ્ત્રોમાં જીવ સદાને માટે મૃત્યુથી મુક્ત થાય તેવો સંકલ્પ અને તેને અનુકૂળ સાધનાનો પ્રયોગ કરવામાં આવ્યો છે. પ્રશ્ન છે કે આ મૃત્યુનું રહસ્ય શું છે ? શું મૃત્યુ હકીકતમાં કોઈ રહસ્યમય ઘટના છે કે તેની પાછળ કોઈ ગુપ્ત શક્તિનો દોરી સંચાર છે ? મૃત્યુનું ક્ષેત્ર એક નાનામાં નાના જંતુથી લઈ મોટામાં મોટા ચક્રવર્તીઓ, દેવાધિદેવો, અવતારી પુરુષો સુધી વ્યાપ્ત છે. વિશ્વનો એક અતૂટ અને અબાધ્ય સિદ્ધાંત હોય, તો તે મૃત્યુ છે. મૃત્યુથી પરેની પરિસ્થિતિ તે ફક્ત જ્ઞાનાત્મકભાવ છે અને મનુષ્ય અમરભાવની કલ્પના પણ કરી છે. તેનું કારણ છે કે મૃત્યુ, દ્રવ્યોની કે તેના સંમિલનની વચગાળાની એક પ્રક્રિયા છે. મૂળભૂત દ્રવ્યો ક્યારે પણ વિનાશ પામતા નથી. એટલે આ સૂક્ષ્મતત્ત્વોમાં અમર સ્થિતિ જોઈ શકાય છે. તેને પ્રત્યક્ષ ન નિહાળી શકાય પણ અનુમાન કે શાસ્ત્ર પ્રમાણથી સિદ્ધ થાય છે. એક તરફ મૃત્યુની પ્રચંડ પ્રક્રિયા છે, જ્યારે બીજી બાજુ અમર ભાવ અખંડરૂપે ઝળકી રહ્યા છે. જ્ઞાનીજનોને અને વિરક્ત આત્માઓને અમરભાવોનું આકર્ષણ છે, જેથી સાધકો અમરત્વની સાધના કરી રહ્યા છે પરંતુ આશ્ચર્ય એ છે કે મરણની ગૂંથી રહસ્યમય બનેલી છે. મૃત્યુ થાય છે તે હકીકત છે પણ તેનો ભેદ કોઈ જાણી શકતા નથી. કોઈ ઈશ્વરીયસત્તા મૃત્યુનો દોરીસંચાર કરે છે તે પણ એક માન્યતા છે, જ્યારે મૃત્યુના જે નિશ્ચિત કારણો છે, તે પણ એક પ્રબળ સત્તા જ છે. તેને પણ ઈશ્વરીયસત્તા કહી શકાય. આ ક્રમ એવો છે કે થોડેઘણે અંશે તેને કર્મ સાથે જોડવામાં આવ્યો છે. શાસ્ત્રમાં સોપક્રમ, નિરૂપક્રમ આયુષ્ય, વ્યવધાનસહિત અને વ્યવધાનરહિત આયુષ્ય, જલ્દી ભોગવી શકાય તેવા જીવનનો અંત કરનારું મૃત્યુ અને પૂર્ણ આયુષ્ય ભોગવી શકાય તેવા જીવનનો અંત કરનારું મૃત્યુ, આવા અનેક ભેદ પ્રભેદ છે. જૈનશાસ્ત્રોમાં આઠ કર્મોમાં એક સ્વતંત્ર આયુષ્યકર્મની પણ પ્રરૂપણા છે.
(૧)
