Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
આપણે પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં અથવા સાધનામાં જેને દેહાતીત અવસ્થા કહેવામાં આવી છે, તે જ્ઞાનાત્મક દેહાતીત અવસ્થા છે. દેહનું પરિણમન અને આત્માનું પરિણમન સર્વથા ભિન્ન છે. એ જ રીતે વિભાવાત્મક આશ્રવોનું પરિણમન પણ સ્વતંત્ર છે. આત્મતત્ત્વનું પરિણમન ગુણાત્મક છે, સ્વભાવ રૂપે આત્મા પરિણમન કરે છે. જ્યારે જ્ઞાનવૃષ્ટિ ખુલે છે, ત્યારે બધા પરિણમનો નિરાળાનિરાળા દેખાય છે. જ્ઞાનથી જાણી શકાય છે કે આત્મામાં બિલકુલ ભૌતિક પરિણમન નથી. ભૌતિક પરિણમન દેહમાં હોવા છતાં દેહથી ત નિરાળું છે. દેહનું જે કાંઈ હલન-ચલન થાય છે તે દેહની પોતાની શક્તિ છે. કર્મચેતનાનું જે કાંઈ હલન-ચલન થાય છે તે કર્મશક્તિ છે. જ્ઞાનાત્મક જે નિર્દોષ પરિણમન થાય છે, જેમાં ઉદયભાવનો જરા પણ વિકાર નથી, તેવું પરિણમન એ આત્મશક્તિ છે. પોતે પોતાના ઘરમાં રહીને પોતાનું કાર્ય કરી શકે છે. તે જ રીતે દેહ દેહમાં રહીને દેહના કાર્યો કરે છે.
જેમ કોઈ બાઈ રેટિયો ચલાવી સૂતર કાંતે છે, ત્યારે રેટિયો પોતાની સત્તાનુસાર ગતિશીલ બની પોતાનું કામ કરે છે. બાઈના હાથ–પગ વગેરે હલન ચલન કરી દેહાત્મક કાર્ય કરે છે અને હું સૂતર કાંતુ છું અને આ સૂતર મારું છે ઈત્યાદિ વિભાવ પરિણમન, એ બાઈની કર્મચેતનાનું પરિણમન છે પરંતુ આ સૂતર છે અને તેના ગુણો નિરાળા છે, તે વર્ણ, ગંધ, રસથી પરિપૂર્ણ છે, આવું જે જ્ઞાન પરિણમન થાય છે, તે જ્ઞાન ચેતના છે. જેના મોહાદિક પરિણામો શમી ગયા છે અને મિથ્યાત્વ પીગળી ગયું છે, તેને આ ત્રિપુટી સંયોગ વિભક્ત દેખાય છે. સહુને નિરાળા જાણી પોતે તેનાથી ઘણો દૂર છે, તેવું જે જ્ઞાન થવું, તે દેહાતીત અવસ્થા છે. દેહાતીત અવસ્થા તે શુદ્ધ એક ઉપયોગ પરિણતિ છે. આ પરિણતિ બરાબર ટકી રહે, તે મહત્ત્વપૂર્ણ છે કારણ કે ઉદયભાવી મોહ પરિણામો દેહાતીત અવસ્થાને સ્થિર થવામાં બાધક બને છે.
અહીં આપણે દેહાતીત અવસ્થા શું છે, તે જાણ્યું અને તે ઘણી દુર્લભ છે, તે પણ સમજાય તેવું છે. છતાં પણ જ્ઞાની મહાત્માઓ માટે આવી અવસ્થા સુલભ છે. દેહાતીત અવસ્થામાં વિચરણ કરવું, તે પરમહંસ પરિવજન જેવું છે. દેહાતીત અવસ્થાને એક પ્રકારે શુદ્ધ અવધૂત અવસ્થા સાથે સરખાવી શકાય. દેહાતીત અવસ્થાનો પારો જો ચડે, તો મનુષ્ય બહારના બધા કર્તવ્યો કરવા છતાં તેના બોજથી નિરાળો રહે છે. કબીર કહે છે કે બાકીના બધા નશા ક્ષણિક અને માદક છે પરંતુ આ જ્ઞાનનો નશો ચડે, તો તે ક્યારેય નાશ પામતો નથી અને તે માદક પણ નથી, આ સ્પષ્ટ ધ્રુવ અવસ્થા છે.” દેહાતીત અવસ્થામાં વિચરણ તે વાસ્તવિક સંયમયાત્રા છે. તીવ્ર જ્ઞાનાત્મક ભાવોથી કર્તૃત્વનો અહંકાર વિછિન્ન થઈ જાય છે. પરદ્રવ્યોની પરિણતિને પરમાં માની સ્વદ્રવ્યને સ્વમાં નિહાળી કર્તા કર્મની કડી તોડી નાંખે છે એટલે કર્મબંધની કડી પણ તૂટે છે. દેહાતીત અવસ્થા પ્રાયઃ સર્વ સંમત આંતરિક ત્યાગ ભાવની ઊંચી અવસ્થા છે અને આત્મા સ્વયં દેહાતીત હોવાથી દેહ સ્વરૂપનો જ્ઞાતા બની જાય છે.
આ ગાથા ઉપર સાત બોલના માધ્યમથી વિસ્તારથી વિચાર કરી, ગાથાના તત્ત્વોને સ્પર્શ કરવા પ્રયાસ કર્યો છે. અંતે દેહાતીત અવસ્થાનું આખ્યાન કરી ગાથાના સન્માનનીય અને
