Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ન હતો. જેવા સદ્દગુરુ ઉત્તમ છે તેવો ઉપકાર પણ ઉત્તમ છે. સરુ જેવા કૃપાળુ છે, તેવી ઉપકારમાં કૃપાની વૃષ્ટિ થઈ છે. સરુ એ અમૃતનો કૂપ છે. જ્યારે ઉપકાર તે તેમાંથી પ્રાપ્ત થતું અમૃત જલ છે. કૂવા અને પાણીનો જેવો તાદાભ્ય સંબંધ છે, તેવો સદ્દગુરુ અને ઉપકારનો તાદાભ્ય સંબંધ સ્થાપી આ ૧૨૪મી ગાથામાં ભકિતયોગનો સૂત્રપાત કરી, કૃપાળુ ગુરુદેવે જાણે આ કાવ્ય ઉપર પણ અનંત ઉપકાર કર્યો છે અને કાવ્યના સાધક એવા આત્માઓને તે ઉપકાર સરિતામાં સ્નાન કરાવ્યું છે.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ : અત્યાર સુધીમાં જે આધ્યાત્મિક સંપૂટ લખાયા છે અથવા જ્ઞાન તથા કર્મ છતાં કર્મહીન થવાના ભાવો પ્રગટ કરી બે તત્ત્વોનું રમણ તે આધ્યાત્મિકનિધિનો પ્રધાન અંશ હતો. જીવાત્મા જ્યારે અતિ ઉત્તમ ઉર્ધ્વગતિ પામી ત્રીજી ભૂમિકામાં રમણ કરે, ત્યારે તે અધ્યાત્મરસનો અધિકારી બને છે. અધ્યાત્મભાવનું ત્રીજું તત્ત્વ તે ભકિતરસ છે. જ્ઞાનયોગમાં કે કર્મયોગમાં જીવ સર્વથા મુકત થતો નથી. જ્યાં સુધી ભકિત દ્વારા બધુ સમર્પણ ન કરે. ત્યાં સુધી સાધક મુકિતનો અધિકારી બનતો નથી. આ ગાથાનો જે અધ્યાત્મભાવ છે, તે ભકિતયોગના ચરમબિંદુને સ્પર્શ કરે છે. બધુ સમર્પિત કરી દેવાથી જીવ સર્વથા અગુરુલઘુ ભાવમાં રમણ કરે છે, સ્વયં શૂન્ય બની જાય છે અને શૂન્ય બનીને હીન સ્થિતિનો અનુભવ કર્યા પછી પુનઃ સદ્ગુરુની કૃપાથી સમૃદ્ધ થાય છે. આ સમૃદ્ધિ તે તેનો પરમાનંદ છે. મિથ્યા સ્વત્વનો ત્યાગ કરી, પરત્વને પરિહરી, સત્ય સ્વરૂપ સત્ત્વમાં સુખાનુભૂતિ કરવી, તે આખી ગાથાનું આધ્યાત્મિક રહસ્ય છે. જે સદ્ગુરુને તેણે પૂજ્ય માન્યા છે, તે સદ્દગુરુનો હવે સ્વયં આત્મામાં નિવેષ કરીને અન્યભાવથી નિવૃત્ત થઈ સ્વભાવમાં પ્રવેશી આત્મસ્વરૂપ ભાસ્યા છે. અહીં ઉપકર્તા, ઉપકારપાત્ર અને ઉપકારની ત્રિવેણી એકરૂપ બની ઉપકૃતિથી ઉપર ઊઠી હવે નિરાળો આનંદ લઈ શકે, તેવો અધ્યાત્મભાવ આ ગાથાનું રહસ્ય છે.
ઉપસંહાર : જો કે શાસ્ત્રકાર હવે સ્વયં આત્મસિદ્ધિના ઉપસંહાર તરફ વળી રહ્યા છે. આત્મસિદ્ધિનો ઉપસંહાર તો સ્વયં પ્રગટ કરશે છતાં પ્રત્યેક ગાથા પોતાના ભાવોનો ઉપસંહાર પ્રગટ કરે છે અને તેના દ્વારા એક અખંડ ક્રમ તૃષ્ટિગોચર થાય છે. અત્યાર સુધીની ગાથાઓમાં તત્ત્વ સ્વરૂપની પ્રરૂપણા હતી પરંતુ તે પ્રરૂપણા પ્રગટ થયા પછી શાસ્ત્રકાર સ્વયં આ ગાથાથી ભકિતયોગમાં પ્રવેશ કરે છે. ભકિત એ સાધનાનું સારતત્ત્વ છે. છ બોલનું વિવેચન સમાપ્ત થયા પછી સાધકના મનનું સમાધાન ભકિતરૂપે પ્રવાહિત થયું છે. જેમ કોઈ દાની પુરુષ કોઈ દરિદ્રનારાયણનું કરજ દૂર કરે એટલું જ નહીં પરંતુ તેને સંપત્તિ પણ અર્પણ કરે, ત્યારે દરિદ્રનારાયણ હર્ષિત થઈને દાતા પ્રત્યેના અહોભાવ પ્રગટ કરે છે, તે જ રીતે અહીં કર્મનો કરજદાર જીવ સદ્ગુરુ જેવા દાતા મળવાથી કરજ મુકત થયો છે એટલું જ નહીં પરંતુ આત્મતત્ત્વ જેવી અપૂર્વ ચીજને પ્રાપ્ત કરી છે, તેથી પરમ હર્ષની અભિવ્યકિત કરે છે અને અહો ! અહો ! જેવા ખુશી માટે વપરાતા શબ્દો ટાંકીને સિદ્ધિકારે કાવ્યકળાના દર્શન સાથે ભકિતરસનું પાન કરાવ્યું છે. ભકિતરસનો સૂત્રપાત કરી ભકિતસરિતાને સમૃધ્ધ કરવા આગળની ગાથાઓમાં આ જ ભાવોને વધારે ગંભીરતાથી આલેખન કર્યા છે. હવે આપણે તેનું દર્શન કરીએ.
