Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
S
છતાં તે પોતાને પામર માને છે કારણ કે તે બંધનમાં છે. તેમ સાધક અત્યાર સુધી પરિગ્રહની જાળમાં હોવાથી પામર હતો પરંતુ સ્વસંપત્તિ રૂપ આત્મસંપત્તિના દર્શન થવાથી તેનું પામરપણું મટી ગયું છે અને ગુરુના ઉપકાર પ્રતિ તે વિનય પ્રગટ કરે છે.
અહીં ઉપકાર શબ્દ સાધારણ દ્રવ્ય ઉપકાર જેવો ઉપકાર નથી કે કોઈ સ્થૂલ ઉપકાર નથી. પરંતુ હારી ગયેલા રાજાને પુનઃ આખુ રાજ્ય અર્પણ કરે અને તેને જે હર્ષ થાય તેવો પૂર્ણ ઉપકાર છે. ક્ષણિક ઉપકારમાં ક્ષણિક સુખ મળે છે, તે ઉપકારની સીમા પૂરી થતાં પુનઃ જીવ લાચાર બની જાય છે પરંતુ જ્ઞાની મહાત્માઓ જ્યારે અસામાન્ય તેવો વિશેષ જ્ઞાનાત્મક ઉપકાર કરી આખું આત્મરાજ અર્પણ કરે છે, ત્યારે તે શાશ્વત ઉપકારના ભાગીદાર બને છે.
“ઉપકાર' શબ્દ મીમાંસા : ઉપકાર શબ્દમાં “કાર' એ ક્રિયાત્મક શબ્દ છે અને આ ક્રિયા સ્વતઃ જીવાત્માની પોતાની જ્ઞાનાત્મક શુદ્ધ પર્યાયરૂપ સ્વક્રિયા છે. તે ક્રિયાનો સ્વામી આત્મા સ્વયં છે. વિજળીનો દીવો સ્વયં વીજળીનો જ પ્રકાશ છે. વીજળીની ક્રિયા વિજળીમાં જ થાય છે પરંતુ સ્વીચ ઓન કરનાર વ્યકિત તેમાં નિમિત્ત બને છે. તે જ રીતે આ “કાર' માં “ઉપ” એટલે નજીકમાં નૈમિત્તિકભાવે જે ક્રિયાશીલતા આવી છે તે ઉપકાર છે. ઉપકાર વખતે બે ક્રિયાનો સુમેળ છે. એક ક્રિયા નૈમિત્તિકભાવ છે અને બીજી ઉપાદાન ક્રિયા છે. નૈમિત્તિક ક્રિયા તે ઉપક્રિયા છે અને ઉપાદાન ક્રિયા તે મૂળ ક્રિયા છે. બંનેનો એક ક્ષણે સમકાલીન સમન્વય થાય છે. ઉપકારમાં જે કાર શબ્દ છે, તે બંને સાથે જોડાયેલો છે. આખો શબ્દ આ રીતે બનવો જોઈએ. “ઉપકાર કાર” તેમાં એક કારનો લય કરીને શબ્દ સામ્ય કર્યું છે. એટલે ઉપક્રિયાથી ઉપકાર બન્યો છે અને જેના ઉપર ઉપકાર થાય છે તે ઉપક્રિયાનું ભાજન છે. હકીકતમાં તો ક્રિયા ઉપક્રિયા જ છે પરંતુ તેના આધારે સમજાવીને થતી ક્રિયા તે અધિષ્ઠાનની ક્રિયા છે. એટલે જે મહાપુરુષોએ ઉપકાર શબ્દની રચના કરી છે તેમણે પણ શબ્દશાસ્ત્ર ઉપર મહાઉપકાર કર્યો છે. અહીં આપણા સિદ્ધિકાર કહે છે કે અહો અહો ! સદ્ગુરુદેવ! આપે પણ મારા પર આવો ભાવાત્મક શાશ્વત ઉપકાર કર્યો છે, તેથી અહો ! અહો ! શબ્દથી સાધકની ઉર્મિ ઉભરાણી છે. આ ગાથામાં અહો ! અહો ! બે વખત ઉચ્ચારણ કરીને સિદ્ધિકારે પોતાનું વિશેષ મંતવ્ય રજૂ કર્યું છે.
અહો ! અહો ! ઉપકાર – એક અહો ! શબ્દ સદ્ગુરુ સાથે જોડાયેલો છે. જ્યારે બીજી વારનો અહો ! શબ્દ ઉપકાર સાથે જોડાયેલો છે. સદ્દગુરુમાં જોડાયેલો અહોભાવ એ તેમની જન્મ જન્માંતરની સાધના અને પરમ પુણ્યના ઉદયથી પ્રાપ્ત થયેલી સદ્ગુરુની વૃત્તિ અથવા સદ્ગતા છે, જેનું શબ્દમાં ધ્યાન કરવું અઘરું છે. સમુદ્રને જોયા પછી કોઈ હાથ ઊંચા કરીને કહે અહો ! અહો ! આ કેટલો વિશાળ છે !!! એનો અર્થ એ છે કે એ અમાપ અને અસીમ છે, શબ્દોથી અકથ્ય છે. એમ એક “અહો' શબ્દ દ્વારા સદ્ગુરુની વિશાળતા, મહાનતા, તદ્રુષ્ટિ, તત્ત્વદર્શન, વગેરેની અભિવ્યકિત થઈ છે અને બીજો અહોભાવ ઉપકાર સાથે જોડાયેલો છે. જેમ સરુનું માપ થઈ શકતું નથી, તે જ રીતે આ જ્ઞાનાત્મક ઉપકારનો કોઈ હિસાબે બદલો વાળી શકાતો નથી. આ ઉપકાર ભવ ભવાંતરની જંજાળમાંથી મુકત કરી અનંત આકાશની યાત્રા કરાવે તેવો શબ્દાતીત ઉપકાર છે. તેના માટે પણ અહો ! અહો ! શબ્દ પ્રયોગ સિવાય બીજો ઉત્તમ કોઈ રસ્તો
...(૨૭૮)
.
