Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
છે અને કોમળતા તે સ્વાભાવિકગણ છે. મોહનીયકર્મના ચારે અંશો ક્રોધ, માન, માયા, લોભ જવાથી ક્ષમા, નમ્રતા, સરળતા અને સંતોષ આ ચારે ગુણ પ્રગટ થયા છે, આ ચારે ગુણ કરુણામય છે. આ સ્વાભાવિક ગુણો પણ જ્યાં સુધી જીવાત્મા દેહાધારી છે, ત્યાં સુધી લબ્ધિરૂપે સહુના કલ્યાણના કારણરૂપ બને છે. કરુણા તે કોઈ આશ્રવભાવ નથી પણ મોહાદિના અભાવમાં થતો સ્વાભાવિક પરિણામ છે. આ પરિણામના આધારે જ્ઞાનીજનોના અંતરમાંથી આત્મસિદ્ધિ જેવા અનેક જ્ઞાનમય વચનોનો પ્રવાહ ઉદ્ભવે છે અને સાધકને માટે પરમબોધનું કારણ બને છે. અહીં પણ સિદ્ધિકારે પોતાના સ્વાભાવિક ગુણોથી ભકિતરૂપી વચન પ્રવાહ વહેતો કરી શિષ્યો ઉપર કે ભકતો ઉપર જે ઉપકાર કર્યો છે, તે ઉપકારને સદ્ગણી વ્યકિતઓ વિનયપૂર્વક સ્વીકાર કરી છે કરુણાસિંધુ ! આપે મારા ઉપર અદ્ભુત ઉપકાર કર્યો છે. અહો ! અહો ! કહીને ઉપકારના પ્રતિફળરૂપે સાધક વિનયભાવનું પ્રદર્શન કરે છે. જ્ઞાનીની જે વચનલબ્ધિ છે તે સહેજે કરુણામય હોવાથી વચનનો ઉગાતા પણ કરુણાસિંધુ બને છે અને શિષ્યને આવા કૃપાવંત સદ્ગુરુમાં કરુણાનો ઉછળતો સાગર દેખાય છે, તે વાસ્તવિક ભકિતનું પ્રતિબિંબ છે. '
કરુણા કે કરુણાસિંધુનું આટલું વિવેચન કરવાથી સમજી શકાય કે સમગ્ર સંસાર અને સાધકો આ દિવ્ય કરુણાના આધારે જ જગતમાં શાંતિમય જીવન ધારણ કરી શકે છે. વ્યવહારમાંથી કે અધ્યાત્મમાંથી જો કરૂણાને બાદ દેવામાં આવે તેમજ સમગ્ર દયામય વ્યવહાર બંધ થાય, તો મોક્ષમાર્ગ તો અટકે જ પણ આ સંસાર પણ સળગતો દાવાનળ બની જાય. આ ભયંકર સંસાર સાગરમાં એક પણ આધારભૂત તત્ત્વ ન રહેતા સહુ ડૂબીને મોતને વરે અથવા આખી સૃષ્ટિ રેગિસ્તાન બની જાય, માટે જ્ઞાનીઓએ વ્યવહારમાં પણ કરૂણાની સ્થાપના કરી છે અને અધ્યાત્મમાં પણ દિવ્ય કરુણાની વૃષ્ટિ કરી છે. સરુ કે અરિહંતો ઉભય રૂપે કરૂણાના અવતાર છે.
અહીં બુદ્ધ ભગવાનનો એક પ્રસંગ ઉલ્લેખનીય છે. ભગવાન બુદ્ધનો મુખ્ય શિષ્ય બહારથી આવ્યા પછી બુદ્ધદેવને કહે છે કે લોકો બૌદ્ધ ધર્મની નિંદા કરે છે, બીજા ધર્મવાળા બૌદ્ધધર્મનું ખંડન કરે છે, જો આપની આજ્ઞા હોય તો હું મેદાનમાં ઉતરી તર્કવાદથી શાસ્ત્રાર્થ કરી બધાને પરાસ્ત કરી દઉં અને અન્ય ધર્મની વાતોને છિન્ન ભિન્ન કરી દઉં. ત્યારે ભગવાન બુદ્ધે હસીને કહ્યું કે તને આવી મ્લેચ્છ બુદ્ધિ ક્યાંથી આવી? તું તારા અંતઃકરણમાં નોંધ લે કે ધર્મ તર્કના બળે કે શાસ્ત્રાર્થથી ચાલતો નથી. ધર્મ કરૂણાથી ચાલે છે. કરૂણા એ ધર્મનું કે ધર્મમય જીવનનું આધિારતત્વ છે. મેં તને આવી બુદ્ધિ આપી નથી કે શાસ્ત્રાર્થ કરીને જગતને જીતવું. કરૂણાથી સહુના દુઃખનો પરિહાર કરી ધર્મની સ્થાપના કરી શકાય છે.
આ ઉદાહરણથી સમજી શકાય છે કે કરૂણા એ સાંસારિક જીવનનું અને સાધનાનું એમ બંને ક્ષેત્રનું અમૃત ઝરણું છે. જ્યાં કરૂણા નથી, ત્યાં પાપાશ્રવ છે, માટે આ ગાળામાં શિષ્ય ગુરુને કરુણાસિંધુ કહ્યા છે, તે ઉચિત તો છે જ, તે ઉપરાંત ગુરુદેવે કરુણાસિંધુ શબ્દ મૂકીને ધર્માચાર્યો કેવા હોવા જોઈએ, તેની પરોક્ષભાવે વાસ્તવિક ઘોષણા કરી છે. કરુણાસિંધુનું અનુસંધાન ધર્મગુરુ સાથે જ થાય છે. જો ગુરુઓ કરુણાસિંધુ ન હોય, તો કલેશ અને વિતંડાવાદનું ભાજન બને છે, માટે
(૨૭).
