Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
વ્યકિતની પ્રવૃત્તિ સર્વથા પરોપકારમય બને છે, તેમાંથી કરૂણાની સરિતા પ્રવાહિત થાય છે. કરૂણા એ દયાનો ભાવ છે. આ કરૂણા બે પ્રકારની છે. એક સાધારણ ક્ષણિક દુઃખનો પરિહાર કરવા માટે જે ઉપકાર કરવામાં આવે છે, તે સામાન્ય કરૂણા છે. જ્યારે અનંતજ્ઞાની દેવાધિદેવ પરમાત્મા સર્વ જીવો દુઃખમાંથી સર્વથા મુકત થાય તેવો ઉપકાર કરે છે, તે કરૂણા વાસ્તવિક ધર્મનો અમૃતરસ છે. જ્ઞાનીઓ જ્ઞાન પામ્યા પછી પણ જ્યાં સુધી તેમનો દેહ છે, ત્યાં સુધી કરૂણાથી મુકત થઈ શકતા
નથી.
તીર્થકરો પણ આવી કરૂણાથી મુકત રહી શકતા નથી. તેનું રહસ્ય એ છે કે હવે જ્ઞાનીના મન, વચન, કાયાના જે યોગો અસ્તિત્વમાં છે, તેનું જ્ઞાનીઓને પોતાને કોઈ વિશેષ પ્રયોજન રહ્યું નથી, એટલે તેઓની યોગપ્રવૃત્તિ સ્વયં શુભ યોગ બની જાય છે અને શુભ પ્રવૃત્તિ દ્વારા જગતનું શુભ થવામાં નિમિત્ત બને છે. હકીકતમાં જ્ઞાન એ સ્વ–પર વ્યવસાયી પ્રમાણભૂત તત્ત્વ છે. જ્ઞાનમાં દુઃખી જીવોના દુઃખનું પણ પ્રતિબિંબ પડે છે. જ્ઞાન દુઃખીને પણ જાણે છે અને દુઃખને પણ જાણે છે. આવું દુઃખ સંવેદન રૂપ જ્ઞાન તે સૂક્ષ્મ કરૂણારૂપ છે. તેના આધારે બાહ્ય યોગો પણ જગતના કલ્યાણનું નિમિત્ત બને છે. જગતના જીવોને પણ પરમાત્માની પ્રવૃત્તિમાં કરૂણાના દર્શન થાય છે. કરૂણા એ ઉભયસ્પર્શી સંવેદન છે. કરૂણા કરનારને પણ કરૂણા સ્પર્શે છે અને જેને કરૂણા થાય છે, તેને પણ કરૂણા સ્પર્શ કરે છે. કરૂણા એ એક ભગવતી ગંગા છે. તેમાં ક્ષણિક દુઃખો અને શાશ્વત દુઃખો બંનેનો અંત આવે છે. ધર્મ સાધનામાં કરૂણાને દૂર કરી શકાય તેમ નથી. જ્યાં ધર્મ છે ત્યાં કરૂણા છે. કરૂણા વિહીન ધર્મ અસંભવિત છે. કરૂણા એ સ્વતઃ ઉદ્ભવતી પ્રાકૃતિક પ્રક્રિયા છે. જીવ તેનાથી નિરાળો રહીને પણ કરૂણાનું ભાજન બની શકે છે. પરિગ્રહ અને ભોગોનો ત્યાગ કરૂણા રૂપે રૂપાંતરિત થાય છે. ખરૂં પૂછો તો વિરકિત કરૂણારૂપે અનુરકિત બનીને સ્વ-પર કલ્યાણનું નિમિત્ત બને છે.
આપણા સિદ્ધિકાર વાસ્તવિક કરૂણા તત્ત્વને સ્થાન આપે છે એટલું જ નહીં પરંતુ સ્વયં કરૂણાસિંધુ રૂપે પ્રદર્શિત થયા છે. આત્મસિદ્ધિના પ્રારંભમાં જ તેમણે કરૂણાની વર્ષા કરી છે અને કહ્યું છે કે શુષ્કજ્ઞાન કે ક્રિયાજડ, એ બંને હકીકતમાં કરૂણાહીન છે, તેની એકાંગિતા જોઈને કરૂણા ઉપજે છે, ત્યાં પણ પરોક્ષ ભાવે કરૂણાને મંગળ સાધન માન્યું છે અને આ ગાથામાં પણ ભકત તેમની કરૂણાના પુનઃ દર્શન કરે છે. શું જ્ઞાનીજનો દયારહિત હોઈ શકે ? શું પરમ સાધક કોઈના ઉપકારી ન હોય? શું ઉપકાર તત્ત્વ અને સાધના બંનેને અલગ રાખી શકાય? બધા મહાપુરુષોનો જવાબ એક જ છે કે જો જીવમાં કરૂણા ન હોય તો તે દાણા વગરના ફોતરા અને રસ વગરના ફળ કે જળ વગરના કૂવા જેવા છે અને તેમના બધા સાધન નિરર્થક સાબિત થાય છે.
અહીં જે કરૂણાની અભિવ્યકિત થઈ છે તેમાં પરમ આધ્યાત્મિક કરૂણાના દર્શન થાય છે. અનંત દુઃખથી મુકત કરનાર, શાશ્વત સુખ આપનારી કરૂણા છે. સામાન્ય કરૂણા ક્ષણિક સુખ આપે છે, જ્યારે આ જ્ઞાનાત્મક કરૂણા ભવસિંધુને પાર કરાવી શાશ્વતસુખ આપનારી કરૂણા છે.
કરુણાસિંધુ શા માટે ?” જ્યારે જીવાત્માનું સંપૂર્ણરૂપ કરૂણામય બની જાય છે, ત્યારે વ્યકિત, સદ્ગુરુ કે પરમાત્મા દેવાધિદેવ કરુણાસિંધુ બને છે. કરુણાની ઉત્પત્તિ વિષે જે રહસ્ય છે,
(૨૭૪)
