Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ભકિતભાવનું સ્વરૂપ ભકિતભાવ એક પ્રકારની સમર્પણની પ્રક્રિયા છે. અત્યાર સુધી જીવાત્મા પરિગ્રહભાવે બધુ પકડીને બેઠો હતો. સ્થૂલ પરિગ્રહનો ત્યાગ કર્યા પરંતુ પોતાના વ્યકિતત્ત્વના અહંકાર રૂપી પરિગ્રહનો ત્યાગ ન કર્યા. ત્યાગી થયો, બાહ્યભાવે બધુ છોડયું પરંતુ અં ઊભો રાખ્યો. જ્ઞાનને અંતે કે વૈરાગ્યના પ્રતિફળરૂપે અહંનુ જે સમર્પણ થવું જોઈએ તે ન થયું, તેથી ત્યાં વાસ્તવિક ભકિતનો અભાવ છે પરંતુ સદ્ગુરુની કૃપાથી જ્યારે જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું, ત્યારે અહં છૂટો પડયો, અહંનુ સમર્પણ થઈ ગયું. પતાસુ જેમ પાણીમાં પ્રવેશ કરે અને પોતાનું રૂપ ઓગાળી નાંખે, તે રીતે સદ્ગુરુની કૃપામાં સાધક પોતાને વિલીન કરી દે છે. પોતાના રૂપનો ત્યાગ કરે છે અને સ્વરૂપમાં સ્વરૂપના દર્શન કરે છે. આ છે ભકિતભાવનું ઊર્ધ્વસ્વરૂપ. બાહ્ય પદાર્થોનો ત્યાગ કરીને પ્રભુના ચરણે સ્થૂલ પદાર્થો અર્પણ કરીને મનુષ્ય ભકિતભાવનો અભ્યાસ કરે છે પરંતુ હકીકતમાં તે ભકિતનું સ્થૂલરૂપ છે. એક પ્રકારે ભકિતભાવનો અભ્યાસ છે. વાસ્તવિક ભકિતભાવમાં તો જીવાત્મા પોતે પ્રભુના ચરણે અહંકાર ધરી દે છે અને જેમ ગૌતમસ્વામી પ્રભુ મહાવીરના દર્શન થયા પછી પોતાની બધી સમજને પડતી મૂકી સ્વયં પ્રભુના શ્રીચરણે સમર્પિત થઈ ગયા. પ્રભુના વચનામૃત પ્રતિ ગૌતમસ્વામીના અંતઃકરણમાં અહોભાવ ઉત્પન્ન થયો. અહોભાવ તે ભકિતયોગનું શુદ્ધ પ્રતિબિંબ છે. આ છે ગાથાના અહોભાવનો મર્મભાવ. ૫૨સત્તાનું વમન કરીને શ્રી સદ્ગુરુ ચરણે સમસ્ત અધિકાર અર્પણ કરીને ભકત સદ્ગુરુને કરુણા સિંધુ રૂપે નિહાળી રહ્યો છે. હવે તેને કોઈ બાહ્ય કરૂણાની અપેક્ષા નથી. કોઈ વ્યકિત કે પદાર્થની કરૂણાની અપેક્ષા નથી કારણ કે તેને સ્વયં કરૂણાસાગર મળી ગયા છે. તેને પાણી ગોતતા કૂવો મળી ગયો છે. જ્યાં ભિક્ષાની અપેક્ષા હતી, ત્યાં ભંડાર મળી ગયો છે. એટલે શિષ્ય અહો ! અહો ! કહીને પૂર્ણ સંતોષની અભિવ્યકિત કરે છે.
આ રીતે આપણે અહોભાવમાં ત્રિવેણીના દર્શન કર્યા. (૧) સંતોષ (૨) તત્ત્વદર્શનનું મૂલ્યાંકન (૩) અહંનો ત્યાગ અને ભકિતનો ઉદય. આ ત્રિવેણી ઉપર આપણે વિવેચન કરી અહોભાવનો મર્મભાવ પ્રગટ કર્યા છે. જે ઉપકાર ગુરુદેવ દ્વારા થયો છે તે ઉપકારને શિષ્ય અહો! અહો ! શબ્દથી પ્રગટ કરે છે. ગાથામાં બે વખત અહો, અહો ! શબ્દ આવે છે. તેનું તાત્પર્ય જાણ્યા પહેલા સદ્ગુરુને કરૂણાસિંધુ કહ્યા છે, તે મર્મવાણીને પણ સમજવી ઘટે છે.
કરૂણાભાવની મહત્તા ઃ કરૂણાને ધર્મનું અમૃત માનવામાં આવ્યું છે. કરૂણા બાબતમાં મુખ્ય પ્રશ્ન એ છે કે કરૂણા કોની કરવાની છે અને કરૂણાને પર દ્રવ્યની અપેક્ષા છે કે સ્વતઃ પરિણામ પામતી તત્ત્વ પરિણતિ છે ? અધ્યાત્મશાસ્ત્રોમાં કરૂણાની સાધના માટે બહુ વિશેષ ઉલ્લેખ જોવામાં આવતો નથી, વળી પુણ્ય અને પાપ બંનેને વજ્રર્ય માનીને તેનાથી દૂર રહી જ્ઞાનભાવમાં રમણ કરવું, તે જ સારતત્ત્વ છે. જ્યારે કરૂણા તે એક પ્રકારની પુણ્ય પ્રવૃત્તિ છે. મન, વચન, કાયાના યોગ સ્વાર્થ અને સ્વભોગથી નિવૃત્ત થઈ દુઃખી આત્માઓ પ્રત્યે સંવેદના ધારણ કરે છે, ત્યારે કરૂણાનો ઉદય થાય છે. કરૂણામાં સાંયોગિક ભાવ છે. તેમાં એક પક્ષ નિર્બળ છે અને બીજો પક્ષ સબળ છે. નિર્બળ પક્ષને જોઈ સબળ વ્યકિત તેનો ઉપકાર કરવા પ્રેરાય છે, તે સ્વાર્થવૃત્તિ છોડીને જેને પરમાર્થ કહેવામાં આવે છે, તેવા ઉપકારીભાવોમાં અનુરકત થાય છે અને તેવા દયાળુ
(૨૭૩)..
