Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
તે સમજી લેવાથી વાસ્તવિક કરૂણાની ઉત્પત્તિનો ખ્યાલ આવે છે.
જ્યાં સુધી જીવાત્મા સિધ્ધદશાને પ્રાપ્ત થયો નથી, ત્યાં સુધી તેની પાસે બે પ્રકારની સંપદા હોય છે. (૧) ભૌતિક સંપદા જેમાં બાહ્યપરિગ્રહથી લઈ મન-વચન-કાયાના યોગો સુધીનો બધો પરિગ્રહ જીવની સંપદા છે. તપસ્યાના બળે કે પુણ્યના યોગથી આ સંપદા ઉપલબ્ધ થાય છે. (૨) આંતરિક સંપદા અંતરાય કર્મના ક્ષયોપશમથી લાભ, દાન, ઉપભોગ, ભોગ કે વીર્ય જેવી જે શકિત ઉત્પન્ન થઈ છે, તે જીવની આંતરિક સંપદા છે. બાહ્ય અને આત્યંતર બંને સંપદાનો તે સ્વામી છે પરંતુ મિથ્યાભાવ અને મોહાદિ પરિણામે આ સંપદા ભિન્નભિન્ન પ્રકારના રાગ–દ્વેષનું કારણ બને છે અને શુભાશુભ કર્મો કરવા પ્રેરિત કરે છે.
અહીં ખાસ ગૂઢ વાત એ છે કે જ્યારે મોહનો પ્રભાવ ઘટી જાય છે અને નિર્માહદશા ઉત્પન્ન થાય છે, ત્યારે જીવની જે સંપદા છે તે નિષ્કલંક અને નિર્દોષ બની જાય છે. મોહના કારણે જ આ સંપદા વિકારી કાર્યોમાં જોડાતી હતી પરંતુ મોહનું આવરણ દૂર થતાં સ્વાભાવિક રીતે તે સંપદા પરોપકારમય બની જાય છે. નીતિશાસ્ત્રમાં પણ કહ્યું છે કે ‘પોપારાય પત્તાં વિમૂતઃ' સંતોની સંપત્તિ સહેજે પરોપકારનું કારણ બને છે. જેમ નિમિત્તના કારણે ગરમ થયેલું પાણી ઉષ્ણતાની સમાપ્તિ થતા સહેજે સ્વભાવથી શીતળ બને છે. તેમ સંતોની કે જ્ઞાનીઓની આ સંપદા ભોગભોવથી વ્યાવૃત્ત થતા સહેજે કરુણામય બની જાય છે. સંપદા છે ત્યાં સુધી એક સહજભાવનો પરોપકાર ચાલુ રહે છે. જ્ઞાનીજનો ઈચ્છાપૂર્વક પુણ્ય કરતા નથી પરંતુ તેમની સંપદા સ્વતઃ પુણ્યમય બની જગતના જીવોને શાંતિ અર્પણ કરનારી નિવડે છે. દેવાધિદેવ અરિહંત ભગવાન જ્યાં સુધી અરિહંત દશામાં છે ત્યાં સુધી તેમની અનંત શિકતરૂપ સંપદા જીવોના કલ્યાણની કારણભૂત બને છે. અરિહંત ભગવંતો કોઈ ઈચ્છાપૂર્વક પુણ્ય કરતા નથી. તેમનામાં મોહાદિનો અભાવ છે છતાં પણ અરિહંત ભગવાનનું જીવન પરોપકારમય છે. તેમના દેહાદિભાવોમાં અને મનોયોગમાં અનંત પ્રશમભાવ રૂપે કરૂણારસ ટપકી રહ્યો છે અને તેઓ કરૂણાસાગર બની રહે છે. જેમ કપડામાં મેલ ન હોય તો વસ્ત્ર સ્વયં શાતાકારી બને છે, તે જ રીતે જડપદાર્થો પણ નિર્દોષ હોય, તો તેના સંયોગમાં આવનાર જીવોને ક્ષણિક સુખ આપે છે. એ જ રીતે જ્ઞાની આત્માઓની આ સંપદા નિર્દોષ બનવાથી કરૂણાનો ભંડાર બની ગઈ છે અને સંયોગમાં આવનાર જીવને શાશ્વત શાંતિ આપવાનું કારણ બને છે. જ્ઞાનીના નિરામયયોગો કે લબ્ધિ સહજ રીતે દયામય પ્રવૃત્તિનું ભાજન છે. તે સંપદા સહજ રીતે પરોપકારનું કારણ બને છે. આ દિવ્ય સંપત્તિનું સ્વરૂપ જ કરુણામય છે. જ્ઞાનીની સંપદા નિર્દોષ હોવાથી કરુણાની વૃષ્ટિ કરે છે. જ્ઞાનભાવમાં કે સ્વરૂપમાં રમણ કરતા સદ્ગુરુનો વચનયોગ સુપાત્ર જીવો માટે કલ્યાણનું કારણ બનવાથી સદ્ગુરુ સ્વયં કરુણાસિંધુ બને છે.
કરુણા તે વિશેષ કોઈ પ્રયોગ નથી પરંતુ દોષનો અભાવ થતાં સંપદાનું સ્વરૂપ જ કરુણામય બની જાય છે. વિનય એ કોઈ વિશેષ સાધના નથી પરંતુ જીવમાં જ્યારે જ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય અને મોહાદિનો અભાવ હોય, ત્યારે સહજ રીતે વિનયનું પ્રાગટય થાય છે. એ જ રીતે જીવાત્મામાં મોહાદિનો અભાવ થતાં જ્ઞાનદશામાં કરુણાનું સ્વતઃ પ્રાગટય થાય છે. કઠોરતા તે વિકારી પરિણામ
(૨૭૫).
