Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
અહીં શાસ્ત્રકારે “કરુણાસિંધુ' શબ્દપ્રયોગ કરીને ઉપાસ્ય-ઉપાસક વચ્ચેનો પરમ આવશ્યક સિદ્ધાંત પ્રગટ કર્યો છે.
“આ પામર પર..' આ ગાથામાં જીવ પોતાને પામર કહે છે, તે આશ્ચર્યજનક છે. વ્યવહારમાં પામર શબ્દ ઘણો નિષ્કૃષ્ટ છે, આવો સાધક જીવ પોતાને પામર શા માટે કહે છે ? પામર અવસ્થા તે એક પ્રકારે અપંગ કે પરાધીન અવસ્થા છે, એક પ્રકારે અનાથતા છે. જે જીવ પોતા તરફથી કશું કરી શકતો ન હોય, તેવા જીવને કે વ્યકિતને પામર કહેવામાં આવે છે. “પામર શબ્દમાં “મર’ શબ્દ છે. મર્યા પહેલાં જ એ મરી ગયા જેવો છે અર્થાત્ મોતની પૂર્વે જ જે મરણદશાનો અનુભવ કરે છે, તેને પા + મર કહે છે. અહીં સિદ્ધિકારે આવો હેય શબ્દ સાધકના મુખમાં મૂક્યો છે, તો તેની પાછળ પણ કાંઈક અપૂર્વ ગુણાત્મકભાવ છે, આપણે તેનું ઉદ્ઘાટન કરવા કોશિષ કરીએ.
પામર શબ્દને માટે ઉપર્યુકત પૂર્વપક્ષ રજૂ કર્યા પછી ઉત્તરપક્ષ રૂપે જ્યાં જીવની જે ભૂમિકા બદલાય છે, ત્યાં પામર અવસ્થાનો પરિહાર થાય છે. આ પામર પર ઉપકાર કર્યો છે, તેમ કહેવાનો સીધો અર્થ એ છે કે હવે જીવ પામર નથી, પામરપણું તેણે વોસિરાવ્યું છે. શિષ્ય કહે છે કે હે ગુરુદેવ ! આપે મારા પર ઉપકાર કરીને મારા પામરભાવને વિદાય આપી છે. પામરતા બે પ્રકારની છે. (૧) દ્રવ્યાર્થિક સંયોગના અભાવમાં જીવાત્મા પોતાને પામર સમજે છે અને પોતાની દ્રરિદ્રતા ઉપર આંસુ સારે છે. ધનથી, સંયોગથી, પરિવારથી કે એવા બીજા કોઈ પાપના યોગે આક્રમક તત્ત્વોના ઉપદ્રવમાં આધિ, વ્યાધિ, ઉપાધિમાં ફસાઈ જાય, ત્યારે જીવ પોતાનું પામરપણું અનુભવે છે. તેમાં મુખ્યત્વે વિયતરાયકર્મનો ઉદય હોય છે. જો વર્તાતરાયકર્મનો ક્ષયોપશમ હોય, તો જીવાત્મા બાહ્ય પરાક્રમના આધારે પોતાને પામર ગણતો નથી પરંતુ આ દ્રવ્યાર્થિક પામરપણું તે કર્મનું ફળ છે, કર્મની લીલા છે. (૨) આ સિવાય જે બીજી પામરતા છે, તે ભાવ પામરતા છે અર્થાત્ સમ્યગુજ્ઞાનના અભાવમાં, સાચી સમજના અભાવમાં વ્યકિત ગમે તેવો બહાદૂર હોય, તો પણ અંતે અંધ મનુષ્યની જેમ વસ્તુતઃ તે પામર છે. આવું પામરપણું મિથ્યાત્વભાવોના ઉદયથી સર્જાય છે. જ્ઞાનવ્રુષ્ટિએ પામર જીવ અભિમાની બનીને પણ પોતાને પરાક્રમી માનતો હોય, છતાં પણ અંતે પુણ્યનો ક્ષય થતાં તે પામર બની જાય છે. આ ભાવાત્મક પામરપણું તે પ્રમાદ અવસ્થા છે. અનંત જ્ઞાનીઓએ આવા પામર ભાવની સાથે લડાઈ કરી છે. અંતે આત્મવિજયી બની પામર મટીને સાચો વૈભવ પ્રાપ્ત કરે છે. પોતે પામર મટી જાય છે અને પામર જીવોને જ્ઞાનવૃષ્ટિ આપીને આવા કષાય ભાવથી મુકત કરે છે. જુઓ ! એક તરફ ગૃહસ્થ પરિગ્રહ ન હોવાથી પામર બને છે. જ્યારે એક અપરિગ્રહી સંત જેણે સત્તા, સંપત્તિનો સર્વથા ત્યાગ કર્યો છે તેવા મહાત્મા રાજાધિરાજથી પણ ઊંચી અવસ્થાનો અનુભવ કરે છે અને પામરપણું તો દૂર રહ્યું પરંતુ તે બધા પ્રકારની પરાધીનતાથી મુકત બની સ્વતંત્ર ઈશ્વરીયરાજનો અનુભવ કરે
આ ગાળામાં સાધક શિષ્ય બોલે છે આ પામર પર કર્યો ઉપકાર' એમ કહીને હવે પોતે પામર નથી તેવો ભાવ વ્યકત કર્યો છે. સોનાના પાંજરામાં બેઠેલો પોપટ (સુકરાત) સમૃદ્ધ હોવા
(૨૭૭)
