Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
પ્રત્યેક શબ્દોનું આટલું વિવેચન કરીને ગાથાના અનુપમભાવોને સ્પર્શ કર્યા પછી ગાથાનું પરિસમાપન કરીએ, તે પહેલા ગાથાનો આધ્યાત્મિક સંપૂટ નિહાળી સ્વયં સિદ્ધિકાર ભકિતયોગમાં પ્રવેશ કરે છે, તેના પણ દર્શન કરશું.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ : અહીં મોક્ષનું ઉચ્ચારણ કરીને આત્મસિદ્ધિનું કથન કર્યું છે. ધ્યાન રાખવું ઘટે છે કે કથન બધા સાપેક્ષ હોય છે, તેમ આત્મશુદ્ધિ પણ એક સાપેક્ષ શબ્દ છે. હકીકતમાં શુદ્ધતા અને અશુદ્ધતા એ એક પ્રકારના વિશેષણ છે પરંતુ જીવાત્મા આ બધા વિશેષણથી મુકત છે. અંજવાળું અને અંધારું એ બંને સાપેક્ષભાવ છે પરંતુ તે બંનેથી પરે એવી કોઈ અવસ્થા હોય, તો તે શુદ્ધ અવસ્થા ગણાય. ગાથામાં પરોક્ષભાવે એ કથન આવે છે કે “નિજશદ્ધતા’ તે મોક્ષ છે. જ્યારે મોક્ષ થયા પછીની જે શબ્દાતીત અવસ્થા છે તે સિદ્ધ અવસ્થા છે. આ સિદ્ધ અવસ્થા એ આધ્યાત્મિક સંપૂટનો અંતર્ગત મર્મભાવ છે. હવે જીવને ત્યાં શુદ્ધિ કે અશુદ્ધિનો ભેદ બાકી રહ્યો નથી. નિજશુદ્ધતાનો પણ મોક્ષ થઈ ગયો છે. હવે આત્માને મોક્ષનું કોઈ અવલંબન નથી. મોક્ષની ઘડી સુધી જ મુકિતનું મહત્ત્વ હતું. હવે જીવ મુકિતથી પણ મુકત થયો છે. આવો અકથ્ય અમુકતભાવ તે આ ગાથાનો આધ્યાત્મિક સંપૂટ છે.
હકીકતમાં આધ્યાત્મિકભાવો પણ એક સીમાનું સૂચન કરે છે પરંતુ આ સીમાથી પર થઈ અસીમ કે અનંતમાં ચાલ્યું જવું, તે આ ગાથાનો મર્મ છે. તે આધ્યાત્મિક કથનથી ઉપર અકથ્થભાવોમાં જીવાત્માનું રમણ થાય છે અને જીવાત્મા પણ સર્વથા અનંતભાવોનો સ્પર્શ કરી અનંતકાળ માટે આનંદમાં લીન થઈ જાય છે. આ છે અત્યાર સુધીની ગાથાનું અંતિમ રહસ્ય.
ઉપસંહાર : શાસ્ત્રકાર જ્ઞાનયોગ અને કર્મયોગ બંનેનું ઉચ્ચકોટિનું આધ્યાત્મિક વિવેચન કરીને અને તર્કશુદ્ધ આખ્યાન કરી મોક્ષમાર્ગને કંડારીને કર્મયોગમાંથી જ્ઞાનયોગમાં રમેલા જીવને હવે આગળની ગાથામાં ભકિતયોગના દર્શન કરાવશે. આ ગાથા તે જ્ઞાનયોગનું ચરમબિંદુ છે. આત્મસિદ્ધિના પાઠક અધ્યેતાએ ખાસ લક્ષમાં લેવાનું છે કે આપણે આ મહાભાષ્યમાં બધા ભાવોનું બે રીતે ચિત્રણ કર્યું છે. (૧) જ્ઞાનાત્મકભાવે અને (૨) ક્રિયાત્મકભાવે. ક્રિયાત્મકભાવે જીવ ક્રમશઃ ઉત્થાન કરે છે, જ્યારે જ્ઞાનાત્મકભાવે આત્મસ્વરૂપને સમજીને જીવ જ્ઞાનયોગનો આશ્રય કરી તીવ્ર બંધનોથી મુકત થઈ જાય છે. ક્રિયાત્મક ભાવ તે કર્મયોગ છે. જ્યારે જ્ઞાનાત્મકભાવ તે જ્ઞાનયોગ છે પર , જેનદર્શન કહો કે સમગ્ર અધ્યાત્મદર્શન કહો, તેમાં ત્રિવેણી સંગમ મુખ્ય છે. જ્ઞાન-દર્શન અને ચારિત્ર, કર્મયોગ, જ્ઞાનયોગ અને ભકિતયોગ. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે જ્યાં સુધી ભકિતયોગ ન આવે, ત્યાં સુધી આ બંને યોગ પૂર્ણ નિર્વિકારી થઈ શકતા નથી. ભકિતયોગનો સૂત્રપાત થયા પછી જીવાત્મા કે સાધક હળવો ફૂલ બની જાય છે. તેના સમર્પિતભાવમાં બધા વિભાવભાવનું પણ સમર્પણ થઈ જાય છે.
આ ગાથામાં કર્મયોગ પછી જ્ઞાનયોગનું દિગ્દર્શન કરાવી હવે શાસ્ત્રકાર ભકિતયોગની બારી ઉઘાડે છે. તો આપણે પણ હવે ૧૨૪મી ગાથાનો ઉપોદ્દાત કરીએ.
(૨૭૦)
-
