Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
આયુષ્યનો સંબંધ કોની સાથે છે, તે એક ગૂઢ વિષય છે. કેટલાક વિચારકો આયુષ્યનો સંબંધ કાલ સાથે જોડે છે, જ્યારે બીજા કેટલાક શ્વાસોચ્છવાસ સાથે જોડે છે. હકીકતમાં ચિંતન કરતાં એમ જણાય છે કે આયુષ્ય કાલ કે શ્વાસોચ્છવાસથી નિરાળું છે. આયુષ્યકર્મ એક સ્વતંત્ર, નિરાળો પુલપિંડ છે અને આ પુદ્ગલપિંડનો સ્વભાવ ધીરે ધીરે ક્ષયગામી થવાનો છે. આયુષ્યના દલિતો સ્વતંત્ર રૂપે ઝરતા રહે છે, ખરતા રહે છે. તે સંપૂર્ણ ઝરી જતાં વ્યક્તિનું મૃત્યુ થાય છે. આ પુદ્ગલક્ષરણ ક્યારેક નિમિત્તના આધારે તીવગામી બને છે, જ્યારે સ્વાભાવિક ક્રમમાં મંદગામી હોય છે. પુગલદ્રવ્યનો ક્ષય થવામાં જે કાંઈ સમય લાગે તેને કાલસ્થિતિ સાથે જોડવામાં આવે છે અને ક્ષરણ દરમ્યાન શ્વાસોચ્છવાસની પ્રક્રિયા ચાલુ હોવાથી આયુષ્યની ગણના શ્વાસોચ્છવાસ સાથે પણ કરવામાં આવે છે. હકીકતમાં શ્વાસોચ્છવાસ કે કાલ આયુષ્યના નિયામક નથી પરંતુ આયુષ્યના દલિકોનો અપચય તે જ મૃત્યુનું કારણ છે. બે પત્થરને જોડનારું રાળ-સિમેંટ દ્રવ્ય ખતમ થાય, તો બંને પત્થર જૂદા જ છે, તે જ રીતે આયુષ્યકર્મના દલિકો ખતમ થાય છે, ત્યારે ઔદારિક અને કાર્મણ શરીર, બંને છૂટા પડી જાય છે અને જીવાત્મા કાર્મણ શરીર સાથે ગતિ કરી જાય છે. શાસ્ત્રકારોનું માનવું છે કે સદાને માટે આયુષ્યકર્મનો બંધ અટકે અને કાશ્મણ શરીર ક્ષય પામે, તો જીવાત્મા અમરણશીલ-અમર છે. આમ મૃત્યુનું રહસ્ય કર્મમીમાંસા સાથે જોડાયેલું છે. મૃત્યુનું સંપૂર્ણ રહસ્ય અત્યાર સુધી રહસ્યમય જ છે પરંતુ એ નિશ્ચિત છે કે મૃત્યુ તે મટીર્યાલીસ્ટ છે, જ્યારે જીવાત્મા તે નિર્ગુણ અને નિરાકાર તથા અજર–અમર અવિનાશી તત્ત્વ છે. આ ગાથામાં તે ભાવ સ્પષ્ટ કરીને આત્મસ્વરૂપને પૂર્ણ રૂપે પ્રકાશિત કર્યું છે.
() વિનાશનો વિલય (નાશાભાવ) – સંસારમાં બે પ્રકારના દ્રવ્યો પ્રસિદ્ધ છે, વિનાશી અને અવિનાશી. જો કે વિનાશ અને અવિનાશ બંનેમાં એક રહસ્ય છૂપાયેલું છે. હકીકતમાં મૂળભૂત બધા દ્રવ્યો અવિનાશી હોય છે. સંસારમાં કોઈપણ ચીજનો સમૂળ નાશ થતો નથી. વિનાશશીલ અવસ્થા એક પ્રકારની સાંયોગિક અવસ્થા છે. દાર્શનિક દ્રષ્ટિએ દ્રવ્ય-પર્યાયની અપેક્ષાએ વિચારીએ તો પર્યાયમાત્ર પ્રાયઃ વિનાશી છે. વિનાશની એક સૂક્ષ્મ ક્રિયા પર્યાયજન્ય હોય છે અને તે નિરંતર ચાલતી રહે છે પરંતુ પર્યાયનો વિનાશ તે દ્રવ્યના વિનાશનું લક્ષણ નથી. પર્યાય એક પ્રકારનો ગુણધર્મ છે અને પર્યાયની પરંપરાની અપેક્ષાએ પર્યાયપરંપરા અવિનાશી છે, તે નિરંતર ચાલ્યા કરે છે પર્યાયપરંપરાનો કોઈ નાશ કરી શકતું નથી. અસ્તુ. હવે આપણે જેને વિનાશી કહેવા માંગીએ છીએ, તેના ઉપર દૃષ્ટિપાત કરવો ઘટે છે. ઉપરમાં જેમ કહ્યું તેમ વિનાશ તે સાંયોગિક તત્ત્વ છે. બે દ્રવ્યોના આધારે જે કૃત્રિમ રચના થાય છે અને માયાવી સંસાર પ્રત્યક્ષભૂત થાય છે તે છે સાંયોગિક રચના. સંપૂર્ણ દ્રશ્યમાન જગત આ સાંયોગિક દ્રવ્યની લીલા છે. આ બધા સાંયોગિક ભાવ મર્યાદિત સ્થિતિવાળા હોય છે. સ્થિતિ પૂરી થતાં લય પામે છે, તેનો વિનાશ થાય છે. વિનાશની પ્રક્રિયા ક્યારેક નૈમિત્તિક હોય છે. નિમિત્તના પ્રતિકૂળ સંયોગથી જે રચના થઈ છે, તે નાશ પામે છે અથવા તેનું પરિવર્તન થાય છે. ભૌતિક દ્રશ્ય અણુ-પરમાણમાં ફેરવાઈ જાય છે. એક રીતે કહો તો તેનું રૂપાંતર થાય છે. જે દાર્શનિકો નાશને માનતા નથી, તે અવસ્થાંતરના સિદ્ધાંતને માને છે પરંતુ અવસ્થા બદલાતાં એક અવસ્થાનો નાશ થયો છે, તે પ્રત્યક્ષ ઘટના છે. કુંભાર માટીનો ઘડો બનાવ્યો, ત્યારે ઘડાની રચનાની એક સ્થિતિ કાલક્રમમાં નિશ્ચિત
ANNNN NANA NANA
S
SSNNNNN
