Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
નથી પરંતુ ધ્યાન રાખવું ઘટે છે કે આ સૈકાલિક શુદ્ધ અવસ્થા છે, તે લક્ષ અવસ્થા છે અને જે લક્ષ છે તે વાસ્તવિક છે, માટે આ ગાથામાં શુદ્ધ અવસ્થાની સ્થાપના કરી છે અને ગાથા-૪૩માં સિદ્ધિકારે આત્માને કર્મનો કર્તા કહ્યો છે, તે વૈભાવિક અવસ્થાનું સ્થાપન કર્યું છે. આ ગાથામાં શુદ્ધ નિશ્ચયાત્મક લક્ષ્યાર્થનો બોધ કરાવ્યો છે. આ રીતે જીવ કર્તા ક્યારે છે અને અકર્તા ક્યારે છે, તે બંને દૃષ્ટિકોણ સ્પષ્ટ કર્યા છે. એકમાં સામાન્ય વર્તમાનકાલિક દ્ગશ્યમાન અવસ્થા છે અને બીજામાં અદ્રશ્યમાન એવી વૈકાલિક સાક્ષાત્ અવસ્થા છે. આ બંને ગાથાઓથી કર્મ શું છે અને અકર્મ શું છે તે પણ સ્પષ્ટ થઈ જાય છે. હકીકતમાં કર્મના આધારે જ કર્તાનો ઉદ્દભવ થયો છે અને કર્મભોગના આધારે જ ભોગભાવ પ્રગટ થયો છે. કર્મ એ મુખ્ય સિદ્ધાંત છે. કર્મથી અકર્મ તરફ જવું, તે સાધના છે સાક્ષાત્ કર્મો છોડવા, તે પણ અકર્મ અવસ્થા છે અને સર્વથા કર્મહીન બનવું, તે પણ અકર્મ અવસ્થા છે. કર્મ માટે તો કત્વ જાય, કર્મ માટે તો ભોગનો અંત આવે. તત્ત્વતઃ જાણી લેવાનું છે કે અકર્તા અને અભોક્તાના સિદ્ધાંતમાં સકર્મ અવસ્થા અને અકર્મ અવસ્થા મુખ્ય ભાગ ભજવે છે. કર્મ કર્મની જગ્યાએ છે. જીવાત્મા તેનું અધિકરણ હોવાથી કર્તાપણાનો બોજો વહન કરે છે. કર્મ અને કર્તાનો આ એટલો ગૂઢ વિષય છે કે તેને સાંગોપાંગ શબ્દદેહ આપવો મુશ્કેલ છે. છતાં પણ આત્મસિદ્ધિના આધારે યથાસંભવ કર્મ અને કર્તાની મીમાંસા કરી છે. સમગ્ર વિશ્વમાં કર્તા કોણ છે, તે પ્રશ્ન પણ હજી અધુરો જ છે. આત્માની જેમ સમગ્ર વિશ્વકર્તા કોણ છે, તે પણ બ્રહભાવે વિશ્વવ્યાપક પ્રશ્ન છે. વિશ્વનિયતા રૂપે ઈશ્વરને કર્તા માન્યા છે, જ્યારે શ્રીમદ ભગવદ્ ગીતામાં ભગવદ્ વાણી તરીકે અવેડરું સ્વમાવતુ પ્રવર્તત ! એવું પદ મૂકીને ભગવાન સ્વયં પણ નિરાળા થઈ ગયા છે અને પોતાને અકર્તા બતાવ્યા છે. આત્મા કે પરમાત્મા, જે હોય તે, પણ તેનું સાક્ષાત્ મૂર્ત સ્વરૂપ અકર્તા જ છે અને તે જ આપણું લક્ષ છે. જન્મ થાય છે એટલે કર્મ આવે છે પરંતુ જેમ જીવ અકર્તા છે, તેમ અજન્મા પણ છે. જન્મ લેવાનું કાર્ય પૂરું કરશે અને વારંવાર જન્મ-મરણની જાળમાંથી મુકત થઈ અજન્મા બનશે, ત્યારે જીવ અભોકતા પણ બની જશે. જીવ કર્મનો કર્તા નથી તેમ જન્મ ધારણ કરનારો પણ નથી. અકર્તા, અજન્મા એવો શુદ્ધસ્વરૂપી આત્મા તે જ સમગ્ર સાધનાનું લક્ષ છે. માટે સિદ્ધિકારે કહ્યું છે કે “થયો અકર્તા ત્યાંય” અર્થાત્ આ અવસ્થામાં અકર્તા બન્યો છે, ત્યારે વૃત્તિ સન્મુખ બની છે અને વિભાવ શાંત થઈ ગયો છે, તેનું સુફળ અકર્તા રૂપે પ્રગટ થયું છે. સંપૂર્ણ ગાથા વૃત્તિને સ્વરૂપગામિની બનાવવા માટે ઉત્તમ પ્રેરણા આપી રહી છે.
આ ગાથામાં ચાર આલંબન છે, (૧) આત્મા સ્વયં (ર) વિભાવ ભાવ (૩) વૃત્તિનું બહિર્ગમન અને (૪) કર્તા-ભોકતાભાવ. પાંચમું આલંબન નિરાલંબન છે અને તે છે અકર્તા અને અભોકતા. ઉપરોકત ચારે વિવેચ્ય સ્થાનોને લક્ષમાં લેતાં સમજાય છે કે આત્મા અધિષ્ઠાન રૂપે અનાદિ અનંતકાલ સુધી સ્થિર રહી અખંડ ભાવે નિમિત્ત રૂપે આધાર બની રહે છે. બીજું વિવેચ્ય સ્થાન વિભાવભાવ છે. તે બંધકાલીન, સત્તાકાલીન અને ઉદયકાલીન સંચિત કર્મોના પરિણામ સ્વરૂપ ભિન્ન ભિન્ન માત્રામાં જીવમાં વિકાર પેદા કરે છે. શાસ્ત્રોમાં તેને વિષય – વિકાર કહે છે. જ્યારે ત્રીજું વિવેચ્યસ્થાન વૃત્તિ છે. વૃત્તિ તે એક પ્રકારની કર્મચેતના અને જ્ઞાનચેતના રૂપે
lilli
