Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
અને સાકર હોય તે મીઠી જ હોય. આમ સાકરનો સ્વાદ અને સાકર બંને એક રૂપ છે. સ્વાદથી સાકરનો નિર્ણય થાય છે. તેમ મુકિતના સ્વાદથી પંથનો નિર્ણય થાય છે. જીવે ફકત પંથની દીક્ષા લીધી નથી પરંતુ મુકિત પામવા માટે દીક્ષા લીધી છે. કેવળ પંથનું જ અનુસરણ કરે અને બાહ્યભાવોને વળગી રહે, નિજશુદ્ધતાને પ્રાપ્ત ન કરે, તો આ પંથનો પણ અંત નથી. જેમ નારંગી પર ચડેલી કીડી ગોળ-ગોળ ચાલ્યા જ કરે પરંતુ તેના પંથનો અંત આવતો નથી, તે જ રીતે રાગાદિ ચક્રમાં અટવાઈને સાધક ચાલતો જ રહે, તો પણ આ ચક્રાકાર પંથ પૂરો થતો નથી. અનાદિકાળથી તેણે ભવયાત્રા કરી છે, તે યાત્રાનો અંત આવતો નથી. કીડીને મુકત થવું હોય, ત્યારે નારંગીને છોડી ભૂમિનું અવલંબન કરે, તો તેની યાત્રા પૂરી થાય છે. તેમ જીવ પંથરૂપી નારંગીનો મોહમૂકી આત્મશુદ્ધિરૂપી ભૂમિનું અવલંબન કરે, તો તેના સંસારનો અંત આવે છે, માટે આ બીજા પદમાં નિજશુદ્ધતા એ જ ધર્મનો અને મુકિતનો પંથ છે એમ કહીને પંથના આગ્રહના કે અનુરાગનો પરિહાર કર્યા છે.
સમજાવ્યો સંક્ષેપમાં... શાસ્ત્રકાર અહીં આ ૧૨૩મી ગાથામાં પોતાની મૂળભૂત અભિવ્યકિતનું સમાપન કરે છે અર્થાત્ ૧૨૩ ગાથા સુધી નિરંતર ભિન્ન-ભિન્ન રૂપે આત્મતત્ત્વની ચર્ચા તથા શુદ્ધ નિશ્ચયનયથી આત્મસ્વરૂપનું આખ્યાન કરીને તત્ત્વની સમજાવટ કરી છે. તેમજ સાધકના અંતિમ લક્ષ સ્વરૂપ મોક્ષનું નિરૂપણ કર્યું છે. સ્વયં કૃપાળુ ગુરુદેવે પોતાના કથનને સંક્ષેપ કરીને કહ્યું છે. વસ્તુતઃ આ સત્ય હકીકત પ્રત્યક્ષ થાય છે. ખરેખર આત્મસિદ્ધિનો મહાગ્રંથ ઘણા સંક્ષેપભાવે વ્યકત થયો છે. જો એક—એક ગાથા ઉપર વિસ્તાર કરવામાં આવે, તો એક એક ગાથા મહાગ્રંથનું રૂપ ધારણ કરે તેમ છે. આપણે પણ અહીં ગાથાના થોડા પટલ અથવા પાંદડાને પલ્લવિત કર્યા અને એક હજાર પૃષ્ટનું મહાભાષ્ય લખાઈ ગયું, તો પણ હજુ લાગે છે કે ઘણા ભાવો સંક્ષેપમાં કહ્યા છે.
અહીં કવિરાજે સ્વયં પૂરો મોક્ષમાર્ગ કે આત્મસિદ્ધિ ગ્રંથ સંક્ષેપમાં કહ્યો છે, તેમ કહીને ગાથાઓની મહત્તા સમજવા માટે સાધકને પ્રેરિત કર્યા છે.
સંક્ષપ શા માટે ? કવિરાજે સમજાવ્યો સંક્ષેપમાં' એમ કહીને એક રીતે ભાવોને સંક્ષેપ કર્યા છે અને વધારે સમજવા માટે સાધકને સ્વયં પ્રેરિત કર્યા છે. સંક્ષેપ કરવાના રહસ્યમય કારણો પણ હોય છે.
(૧) આવા મહા વિભૂતિયોગવાળા મહાપુરુષનું જીવન ઘણું જ સંક્ષિપ્ત હતું, અંતરથી પોતે જાણતા પણ હોય, એટલે જીવન સંક્ષિપ્ત હોય તો ભાવો પણ ઘણા સંક્ષિપ્ત થઈ જાય તે સ્વાભાવિક છે. (આ આપણે એક કલ્પના કરી છે.)
(૨) સંક્ષેપ કરવાના મુખ્ય કારણો શબ્દનય સાથે સંબંધ ધરાવે છે. વાણીના પ્રકારો અસંખ્ય અને અનંત છે. લીમડાનું એક વૃક્ષ મૂળમાં એક થડરૂપે વિકાસ પાસે છે પરંતુ વિસ્તાર થયા પછી તેમાં લાખો પાંદડા ફૂટે છે. એક–એક પાંદડાનું આખ્યાન કરે તો સંપૂર્ણ જીંદગી ચાલી જાય, તો પણ તેના ગુણધર્મ અકથ્ય રહે છે, માટે ભાવોને સંક્ષેપ કરીને પ્રગટ કર્યા વિના બીજો કોઈ માર્ગ
(૨૬૫)
