Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ગાથા-૧૩
ઉપોદ્દાત – અત્યાર સુધી પાછલી ગાથાઓમાં નિર્વિકલ્પ અવસ્થા તે જ મોક્ષ અવસ્થા છે, તેમ કહ્યું છે. વ્યવહારમાં મુકિત કે મોક્ષ શબ્દ સુપ્રસિદ્ધ છે, તેથી કવિરાજ લોકનયનો આશ્રય કરી મોક્ષ શબ્દ દ્વારા મોક્ષભાવનું આલેખન કરે છે અને ગાથાના પ્રથમ પદમાં જ મોક્ષ શું છે તે વિશ્વપ્રસિદ્ધ પ્રશ્નનો જવાબ આપીને મોક્ષપદનું પ્રકરણ વ્યકત કરે છે કારણ કે બધા અધ્યાત્મશાસ્ત્રો પ્રાયઃ મોક્ષલક્ષી છે. રાજાઓએ મોક્ષ માટે જ રાજયનો ત્યાગ કર્યો છે. મોક્ષ એક એવું અદ્રશ્ય અભૂત કેન્દ્ર છે, જે કેન્દ્રની સ્વર્ગના સ્થાનો કે ઈન્દ્રપદ પણ બરાબરી કરી શકતું નથી.
વાણીથી સર્વથા અગોપ્ય અને હકીકતમાં ગોપ્ય એવું મોક્ષપદ જે લાખો ત્યાગીતોનું આકર્ષણસ્થાન છે તેવા મોક્ષપદનું વિવરણ કરી આ ગાળામાં સમગ્ર વિષયને આટોપી લેવામાં આવ્યો છે. આ ગાથા ૧૨ ગાથા સુધી જે કથન કર્યું છે, તેની જ પુષ્ટિ કરે છે અને મોક્ષ માટે જે ભિન્ન ભિન્ન ધારણાઓ છે, તેમાં એક જૈનદર્શન નિર્દિષ્ટ મોક્ષ સ્વરૂપની સ્થાપના કરે છે. આ છે આપણી એક—બે-ત્રણ નંબરની ગાથા.
એક એટલે સંસાર, બે એટલે સાધના અને ત્રણ એટલે મોક્ષભાવ. આ રીતે એક, બે, ત્રણ નંબરની ગાથા સમસ્ત આત્મસિદ્ધિની પ્રતિનિધિ રૂ૫ ગાથા છે, આ ગાથા અભિવ્યકિતનું અંતિમબિંદુ છે, માટે આપણે ગાથાના સહારે મોક્ષની જ્ઞાનયાત્રા કરીએ.
મોક્ષ ક@ો નિજશુદ્ધતા, તે પામે તે પંથ; સમાવ્યો સંક્ષેપમાં, સકળ માગ નિર્ણય II ૧૨૩ I
પૂર્વની ગાથામાં મોક્ષ વિષે ઘણું જ વિવેચન થઈ ગયું છે. મોક્ષ શા માટે ? તે જવલંત પ્રશ્નનો વિશુદ્ધ ઉત્તર આપવામાં આવ્યો છે, તેથી અહીં મોક્ષના વિષયમાં અધિક વિવેચન ન કરતાં શાસ્ત્રકારે સ્વયં મોક્ષનું જે અધ્યાત્મ સ્વરૂપ કહ્યું છે, તેના ઉપર ઊંડો દૃષ્ટિપાત કરશું.
મોક્ષ કોનો? – મોક્ષ શબ્દ સ્વયં અભાવાત્મક છે. સંસાર કે સંસારની ક્રિયાઓનો જ્યાં સર્વથા અભાવ છે અને સંસારના કારણભૂત એવા કર્મોનો પણ જ્યાં સર્વથા ક્ષય થયો છે, તેવી અભાવાત્મક સ્થિતિ છે, તેને જ્ઞાનીજનો કે આધ્યાત્મિક પુરુષોએ મોક્ષ કહ્યો છે પરંતુ દર્શનશાસ્ત્રોમાં અભાવાત્મક સ્થિતિઓનું શબ્દોના અવલંબન દ્વારા અન્ય રીતે આખ્યાન કર્યું છે, તેમ જ જે ભાવાત્મક રીતે અકથ્ય સ્થિતિ છે, તેનું પરોક્ષભાવે નિદર્શન કરાવ્યું છે.
હકીકતમાં કોઈપણ બંધનોથી મુકત થવું, તેને મુકિત કે મોક્ષ કહે છે. સૂર્યગ્રહણ પૂરું થાય, ત્યારે સૂર્યનો મોક્ષ થાય છે. હકીકતમાં સૂર્ય પોતાની સ્થિતિમાં છે જ, તે આવરણથી દૂર થયો છે, તેની નિરાવરણ સ્થિતિ પ્રગટ થઈ છે, નિરાવરણ કે અનાવૃત્ત, બંને ભાવો મોક્ષના સૂચક છે. જે તત્વ મુકત થયું છે, તે પોતાના સ્વરૂપમાં તો અવસ્થિત છે જ, ફકત તેના આવરણની મુકિત થઈ છે. આવરણની મુકિત થવાથી જીવ મુકત થયો છે. સારભૂત વાત એ થઈ કે આત્માનું જ સ્વરૂપ
(૨૬૧),
