Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
પરમાત્મા ક્યાં છે ? પરમાત્મા કોણ છે ? પરમાત્માનો મેળાપ કેમ થાય ? પરંતુ સદ્ગુરુના ઉપદેશથી પરમાત્મપણું પ્રગટ થતાં જાણે ઘટમાં જ પરમાત્મા બેઠા છે. અજ્ઞાનનો પડદો દૂર થયો છે અને જ્ઞાનભાવમાં સંકલ્પ સિદ્ધ થયો છે. જેમ બેચરભાઈને કોઈ કહે કે તમે બેચરભાઈ નથી, તો બેચરભાઈ માનવા તૈયાર નથી. તે જ રીતે જ્ઞાન પ્રગટ થતાં સ્વયં આત્મા છે, તેવું જાણ્યા પછી સાધક કોઈપણ અનાત્મવાદી સિદ્ધાંતનો સ્વીકાર કરી શકતો નથી. હવે તેને નિજ દર્પણમાં નિજના જ દર્શન થઈ રહ્યા છે. આ અદ્ભુત દર્પણ હસ્તગત થયું છે. આ અલૌકિક દર્પણ છે, જેમાં ગુપ્ત અને અતૃશ્યતત્ત્વ પ્રકાશિત થાય છે માટે શાસ્ત્રકારે ઠીક કહ્યું છે કે નિજપદ નિજમાં મેળવ્યું છે. નવનીતનો સ્વાદ નવનીતમાં જ હોય છે. પુષ્પની સુગંધ પુષ્પમાં જ ભરેલી છે. સૈદ્ધાંતિક રીતે ગુણ–ગુણીનું તાદાભ્ય હોવાથી જ્યાં ગુણી છે ત્યાં ગુણ છે અને જ્યાં ગુણ છે ત્યાં ગુણી છે. ગુણીમાં ગુણો ભરેલા છે. ગુણીને પોતાની સંપત્તિ પોતાની અંદરથી જ મળે છે. તે જ રીતે આત્મા તે ગુણી અથવા ગુણપિંડ છે અને તેની નિજની સંપત્તિ નિજમાં જ છે.
આટલું સત્ય ઉજાગર કર્યા પછી શાસ્ત્રકાર કહે છે કે જેવું આ સત્ય પ્રાપ્ત થયું, તેની સાથે જ અજ્ઞાન તૂટીને ચકનાચૂર થઈ ગયું છે. જ્ઞાનની જ્યોતિ પ્રજ્વલિત થતાં અજ્ઞાન વિલુપ્ત થયું છે તેથી ગાથામાં કહ્યું છે કે “દૂર થયું અજ્ઞાન'.
(૨) અજ્ઞાનનું દૂર થવું – ગાથાના બીજા બોલ ઉપર હવે આપણે વિચાર કરીએ. દૂર થયું અજ્ઞાન – કર્યું અજ્ઞાન દૂર થયું છે ? તે મુખ્ય વિષય છે. અજ્ઞાન શબ્દ ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના જ્ઞાનના અભાવને પ્રદર્શિત કરે છે. અજ્ઞાન એક મોઘમ શબ્દ છે. આમ તો અજ્ઞાન શબ્દ સીધો સ્પષ્ટ સમજાઈ જાય તેવો છે. જેટલા પ્રકારનું જ્ઞાન હોય, તેટલા જ પ્રકારનું અજ્ઞાન હોય છે. જો કે શાસ્ત્રકારોએ પોતાની ગણના મુજબ પાંચ જ્ઞાન અને ત્રણ અજ્ઞાનની ગણના કરી છે , પરંતુ અહીં આપણે તાત્ત્વિક દ્રષ્ટિએ વિચાર કરી રહ્યા છીએ કે પ્રત્યેક જ્ઞાનનું પ્રતિપક્ષી અજ્ઞાન સંભવે છે... અસ્તુ. સર્વ પ્રથમ અજ્ઞાનના જે અલગ અલગ પ્રકાર છે, તેના ઉપર થોડો વિચાર કરીએ. જ્ઞાન અને જ્ઞાનની શક્તિ, આ બંનેનું ભિન્ન ભિન્ન આવરણ થઈ શકે છે. એકમાં જ્ઞાન હોવા છતાં જીવ જ્ઞાનનો પ્રયોગ કરતો નથી, તેથી મોહાદિ કારણે તેનું જ્ઞાન નિરુદ્ધ રહ્યું છે. તે સમ્યગુ બોધથી જીવને દૂર રાખે છે. તેને પણ આપણે અજ્ઞાન જ કહીશું. જ્યારે મૌલિક અજ્ઞાન જ્ઞાનાવરણીય કર્મના પ્રભાવથી જ્ઞાનશક્તિનો જ અભાવ પ્રસ્તુત કરે છે, તેને ઉદયમાન અજ્ઞાન કહી શકાય. વસ્તુતઃ તો ઉદય કર્મનો છે અને તેના પ્રભાવથી જ્ઞાનશક્તિ આવૃત્ત થયેલી છે. જ્ઞાનશક્તિનો અભાવ, તે પણ અજ્ઞાન જ છે. આ બે પ્રકાર સિવાય ત્રીજું ખંડ અજ્ઞાન છે. જેનો સામાન્ય રીતે વિચાર કરવામાં આવ્યો નથી. વિપરીત અજ્ઞાન કહીને વિપરીત નિર્ણયનો ખ્યાલ આપવામાં આવ્યો છે, જેને જ્ઞાનવિપર્યય કહે છે. ૧. જ્ઞાનશક્તિનો અભાવ અને ૨. જ્ઞાનવિપર્યય, આ બંને અજ્ઞાન પ્રસિદ્ધ છે, તે સહુની જાણમાં પણ છે. એક ઉદયભાવી અજ્ઞાન છે અને બીજું ક્ષયોપશમભાવી અજ્ઞાન છે. આપણે અહીં એક ત્રીજા અજ્ઞાન વિષયક ધ્યાન આકૃષ્ટ કરી રહ્યા છીએ, જેને આપણે ખંડ અજ્ઞાન કહેશું.
