Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
પૂર્વ છે. આવા કરોડો વિપર્યય સંસારમાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે. આ પ્રકારના વિપર્યયને શાસ્ત્રકારોએ ક્ષયોપશમભાવી અજ્ઞાન કહ્યું છે.
(૩) આ બંને અજ્ઞાનથી પર એવું એક અજ્ઞાન છે, જે જ્ઞાન હોવા છતાં કદાગ્રહ યુક્ત મિથ્યાજ્ઞાન ઉદ્ભુત થાય છે. ખરેખર ! તે જ્ઞાન મિથ્યા નથી પરંતુ મિથ્યાભાવોની હાજરીથી જ્ઞાન દૂષિત થાય છે અને બુદ્ધિ કદાગ્રહમાં જોડાવાથી તત્ત્વ નિર્ણય ન કરતાં વિપરીતભાવે તત્ત્વોને નિહાળે છે એટલું જ નહીં પરંતુ અરૂપી અનંતશક્તિનો સ્વામી એવો આત્મારૂપી જે ચૈતન્યપિંડ છે, તેનો તે પ્રતિકાર કરે છે અને તે અનાત્મવાદી ભાવોમાં રમણ કરે છે. જે જાણ્યું છે, તેના ગુણધર્મોને પણ વિપરીત માને છે અને જે જાણ્યું નથી તેનો અનાદર કરે છે. આમ અદ્રશ્ય અને અપ્રત્યક્ષભૂત જે દ્રવ્ય કે દ્રવ્યખંડો છે, તેનો સ્વીકાર ન કરવાથી આ અજ્ઞાનને ખંડ અજ્ઞાન કહ્યું છે અને તે મોહમિશ્રિત હોવાથી તથા મિથ્યાત્વ કે અનંતાનુબંધી કષાયોના આધારે ટકી રહેવાથી તથા તે સમ્યગુદર્શનનું ઘાતક હોવાથી તેને આત્મઘાતિ અજ્ઞાન કહ્યું છે. આવો અશક્ત જીવ મિથ્યાભાવને કારણે ત્રીજી કોટિના અજ્ઞાનમાં આવે છે. અહીં ફક્ત અજ્ઞાનનો અર્થ જ્ઞાનનો અભાવ નથી. આ અજ્ઞાન અજ્ઞાનની સીમામાં બંધાયેલું નથી. તેનું નામ અજ્ઞાન છે કારણ કે તે જ્ઞાન નથી. આ એક પ્રકારનો મિથ્યા મોહ છે તેને અજ્ઞાન શબ્દથી સંબોધિત કર્યું છે. અહીં ગાથામાં “જે દૂર થયું અજ્ઞાન' કહ્યું છે, તે આ ત્રીજી કોટિનું અજ્ઞાન છે. જેમ દારૂ પીધેલો માણસ પોતાનું ભાન ખોઈ બેસે છે, ત્યારે પોતાની બેન કે દિકરીને માત્ર સ્ત્રી રૂપે જાણે છે અને તે સિવાય તેની સાથે દુર્વ્યવહાર કરવો યોગ્ય નથી તેવું ભાન ખોઈ બેસે છે. તેને સ્ત્રીપણાનું જ્ઞાન હોવા છતાં તેના પ્રત્યેનું બાકીનું સાંગોપાંગ ઘોર અજ્ઞાન હોવાથી તેનું બધુ જ્ઞાન અજ્ઞાન જ ગણાય છે. આ ખંડ અજ્ઞાન તેને પાપમાર્ગે લઈ જાય છે. તે જ રીતે મિથ્યામોહના નશામાં જીવાત્મા વ્યવહારિક આંશિક જ્ઞાન ધરાવતો હોવા છતાં સાંગોપાંગ જ્ઞાનના અભાવે કર્મબંધન કરે છે. આવું આ ખંડ અજ્ઞાન એક પ્રકારે પ્રચંડ અજ્ઞાન છે. જેમ અગ્નિના સ્પર્શથી કાષ્ટ બળીને ભસ્મ થઈ જાય છે, તેમ આ ઘોર અજ્ઞાન પણ સદ્ગુરુના યોગથી રાખ થઈ જાય છે અને અપૂર્વજ્ઞાન પ્રગટ થાય છે. ૩) સ્વરૂપનો પ્રતિભાસ : જૂઓ, વાદળા દૂર થતાં સૂર્યનો નિર્મળ પ્રકાશ પૃથ્વી ઉપર ઉતરી આવે છે. સંદૂકમાં મૂકેલો કોહીનૂર સંદૂકથી બહાર આવે, ત્યારે હીરાની ચમક બહાર આવે છે. ફૂલ વિકસિત થતાં તેની પાંખડીઓ ખીલે અને તેની સૌરભ ફેલાય છે. કસ્તુરીનું લઢણ થતાં તેની ફોરમ ફેલાય છે, તેમ કવિરાજ અહીં કહે છે કે અજ્ઞાન દૂર થતાં આત્મસ્વરૂપ સૂર્યદેવ ઉદયમાન થાય છે, તેનો પ્રતિભાસ બુદ્ધિ પટલ પર થાય છે. મોહાદિ આવરણ કરનારા કર્મોનો ક્ષયોપશમ થવાથી તેનો પ્રતિભાસ થાય છે પરંતુ સમજવાનું છે કે આવા ઉત્તમ ક્ષયોપશમજન્યભાવો પરમ પુણ્યનો ઉદય હોય, ત્યારે જ પ્રગટ થાય છે. સાધનામાં જેમ ક્ષયોપશમ ભાવો સહાયક છે, તેમ પરમ પુણ્યનો ઉદય પણ સહાયક છે અને સાધનાની પૂર્ણાહૂતિ થયા પછી ક્ષયોપશમભાવ અને પુણ્યનો ઉદય સ્વતઃ શાંત થઈ જાય છે. પરમ પુણ્યમય ભાવ સાધનાના પરોક્ષ સહાયક ભાવો છે. જંગલના યાત્રીને જેમ વનરક્ષક સહાયતા કરે છે, તેમ મોક્ષમાર્ગના આ યાત્રીને પાપનિવારક પુણ્યભાવો ઉપકારી બને છે. અસ્તુ.
