Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ભાસ્ય નિજસ્વરૂપ : પ્રશ્ન થાય છે કે ભાસ્યું એટલે કોને ભાસ્યું ? ભાસ્યતત્ત્વ અને ભાસ્યકર્તા, શું તે બંને ન્યારા છે ? જે તત્ત્વ ભાસ્યમાન થયું છે, તે જેને ભાસ્યું છે, તે તેની અંતર્ગતતત્ત્વ જ છે. સ્વમાં જ સ્વનો પ્રકાશ થયો છે. અગ્નિ પોતે જ પ્રજવલિત થઈ છે. જેને ભાસ્યમાન થયું છે, તે ભાસ્યકર્તા અને ભાસ્યતત્ત્વ, તે બંને ભિન્ન ભિન્ન થતી. કર્તાનું કર્મ કર્તાના જ ઉદરમાં છે. ભાષકનો ભાસ્યભાવ ભાષકના જ ઉદરમાં છે. અહીં ભાષક તે અધિષ્ઠાન રૂપ દ્રવ્ય છે અને ભાસ્યમાન પરિણતિ તે દ્રવ્યની પર્યાય છે. આમ તે બંને એકાત્મ હોવા છતાં વિશેષ જ્ઞાનના આધારે દ્રવ્ય-પર્યાયનું ભેદજ્ઞાન પ્રતિભાષિત થાય છે પરંતુ આ ગુણાત્મક પર્યાય તે દ્રવ્યની પર્યાય છે. આ ગુણાત્મક પર્યાય તે દ્રવ્યની પોતાની સંપત્તિ છે. તે જ રીતે જેનો પ્રતિભાસ થયો છે, તે પણ આત્માની પોતાની સંપત્તિ છે. કેરી પાકી રહી છે, તેમાં ફળ તે અધિષ્ઠાન છે અને અપકવતા કે પકવતા, તે બંને ફળની પર્યાય છે. પરિપાક રૂપે ઉત્પન્ન થયેલો ગુણ તે ફળ નો જ છે, તેમ ઉદ્ભવેલું આત્મજ્ઞાન કે આત્માનો પ્રતિભાસ તે આત્માની પોતાની સંપત્તિ છે. અજ્ઞાનદશા તે અપકવ અવસ્થા હતી. જ્ઞાનનો પ્રકાશ તે પરિપકવ અવસ્થા છે. ઉપરમાં પ્રશ્ન થયો છે કે શું ભાસ્યું છેખરેખર ! કોઈ નવી વસ્તુનો પ્રતિભાસ થયો નથી પરંતુ જે છે તે ભાસ્યું છે. ઘરમાં ખોવાયેલો હીરો ઘરમાંથી જ મળી ગયો છે, નવી કોઈ ચીજ મળી નથી. જે હતું કે છે, તે જ મળ્યું છે. દર્શનના અભાવરૂપ અજ્ઞાનથી હીરો નજરથી ઓજલ હતો. હવે દર્શન સ્વચ્છ થતાં હીરો પ્રગટ થયો હોય, તે રીતે પ્રતિભાસ થાય છે. હકીકતમાં આ આખી અજ્ઞાન-શાનની લીલા છે. જેમ છાંયા અને ચાંદરડામાં પ્રકાશ અને અંધકારની લીલા છે, તેમ અહીં જીવ અજ્ઞાનના પડદામાંથી બહાર આવે છે, ત્યારે પોતે જ પોતાને પ્રકાશિત રૂપે જૂએ છે. આ અજ્ઞાન પોતાના વિષયમાં ગેરસમજ ભરેલું એક પ્રકારનું માહાત્મક પરિણમન છે, જયારે આ પરિણમન શમી ગયું, ત્યારે અભુત પ્રતિભાસ થયો છે. જે આત્મદ્રવ્યનો પ્રતિભાસ થયો છે, તેના વિષયમાં પૂર્વે ઘણું આખ્યાન કર્યું છે. એટલે સિદ્ધિકારે પણ અહીં ‘ભાસ્યું નિજ સ્વરૂપ', એમ કહીને સ્વરૂપનો સંક્ષેપ કર્યો છે. જે સ્વરૂપ ભાસ્યું છે, તે કોઈ સાધારણ તત્ત્વ નથી પરંતુ અસાધારણ, વિશ્વવ્યાપી અનંતશકિતનું ભાજન, અખંડ, અવિનાશી, ત્રિકાલવર્તી, શાશ્વત, અવિચ્છેદ્ય, અવિભેદ્ય, નિત્ય તત્ત્વ છે. જેના મંગલમય દર્શનામાત્રથી કર્મપિંડોના ગાત્રો ગળી જાય છે. સ્વતઃ ઘાતિ કર્મોના બંધનો તૂટી પડે છે. અબંધક એવું આ ક્ષાયિક ભાવોથી ભરપૂર આત્મતત્ત્વ આશ્રવની બધી શ્રેણીઓને બંધ કરી, બંધ તત્ત્વની બેડીઓને તોડી સાક્ષાત્ નિબંધભાવ પ્રગટ કરે છે. જે ભાસ્યું છે, તે આવું અલૌકિક તત્ત્વ છે. - સર્વ પ્રથમ આત્મસિદ્ધિની પ્રથમ ગાથામાં જે સ્વરૂપ સમજયા વિના.' કહ્યું છે, તે પ્રકૃતિ જગતના બધા દ્રવ્યોના સ્વરૂપની જેમ આત્મસ્વરૂપથી પણ જીવ અનભિજ્ઞ હતો, તેથી અનંત દુઃખસાગરમાં સબડતો હતો પરંતુ હવે સદગુરુદેવની કૃપાથી તે સ્વરૂપ પ્રતિભાસિત થયું છે. આ ગાથા પ્રથમ ગાથાના ઉદ્ભુત પ્રશ્નના પ્રત્યુત્તર રૂપે પ્રગટ થઈ છે. બંને ગાથાનું અનુસંધાન એક વિશેષ અવસ્થાને ઈગિત કરે છે. એક અવસ્થા અંધકારમય છે, જયારે બીજી અવસ્થા પ્રકાશમય છે. એક અવસ્થા દુઃખસાગર છે, જયારે બીજી અવસ્થા સુખધામ છે. એક અવસ્થામાં ભટકવાપણું
