Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
પ્રદેશોમાં કે ભાવ પરિણમનમાં જ સમાયેલું છે. જેમાં સ્વાદ લેનાર સ્વાદથી દૂર નથી. વૃક્ષનું ફળ વૃક્ષમાં જ સમાહિત છે, તેમ નિજનું નિજમાંહિ જ વ્યાપ્ત છે. આ અખંડ ભાવ જ્ઞાનદશામાં પ્રગટ થયો છે. જ્ઞાનદશાનું પહેલું ચરણ પ્રાપ્યતત્ત્વનું આખ્યાન કરે છે અને જીવને શું ઉત્તમ ઉપલબ્ધિ થઈ છે, તેની સાક્ષી આપે છે. શિષ્યને માનો પ્રાપ્તિ પછી ઓડકાર આવ્યો છે, તેથી બોલી ઉઠે છે કે અહો! મારું તો મારી પાસે જ હતું. મારું મારામાં જ હતું, હું પણ તેમાં જ હતો. ખરું પૂછો તો પ્રાપ્યના દર્શન થયા પછી હુંનો લય થઈ ગયો છે. હું હતો ત્યાં સુધી જ પ્રાપ્ય અપ્રાપ્ય રૂપે જણાતું હતું. હું જવાથી નિજનું નિજમાં છે. હવે હું'ની જરૂર નથી. સિદ્ધિકારે “નિજપદ નિજમાંહિ લહ્યું એમ કહીને હું'ની અવગણના કરી આત્મતત્વનો સાક્ષાત્કાર કરાવ્યો છે.
નિજ' કહેતાં એક સ્વયં ચેતનતત્ત્વ અસ્તિત્વ ધરાવે છે. અહીં પ્રશ્ન એ છે કે આત્મ:ત્વ તો અસ્તિત્વ ધરાવે જ છે, તેને નિજ' કહેવાનો શું મતલબ છે ? નિજ કહેવાથી શું વિશેષ બોધ થાય છે ? વ્યવહારમાં તો “નિજ' શબ્દ સ્વાર્થપરાયણતાનો સૂચક છે, તે પરિગ્રહભાવનો ઉદ્ઘોષ કરે છે, નિજ શબ્દ રાગ-દ્વેષનો જનક પણ છે. અહીં વિચારવું ઘટે છે કે નિજ' શબ્દનો પ્રયોગ સિદ્ધિકારે ક્યા ભાવમાં કર્યો છે? હકીકતમાં અહીં “નિજ' શબ્દ વ્યક્તિવાદી નથી. કોઈ વ્યક્તિ માટે કે અહંકારને પ્રગટ કરવા માટે નથી. છ દ્રવ્યોમાં જે આત્મદ્રવ્ય છે, તે સમગ્ર આત્મદ્રવ્ય અનંતાનંત જીવો માટે વિભિન્નભાવે રોકાયેલું છે પરંતુ મૂળમાં તે એક સમાન તત્ત્વ છે. આ સમગ્ર આત્મતત્ત્વને લક્ષમાં રાખી નિજ' શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો છે. આ “નિજ' શબ્દ સંપૂર્ણ સમષ્ટિવાદી છે. “નિજ' કહેતા સમગ્ર આત્મતત્ત્વ ગ્રાહ્ય બને છે. આત્મદ્રવ્યનું ઉગાન કરનાર “નિજ' શબ્દ જરા પણ સંકુચિત નથી કે જે એક વ્યક્તિના ઘેરાને પ્રતિબોધી પુનઃ અહંકારને ઊભો રાખી શકે. જેટલા આત્મદ્રવ્ય છે તે બધા નિજ છે અને પ્રત્યેક નિજમાં પ્રાપ્ય એટલે પ્રાપ્ત કરવા જેવું તત્ત્વ જીવને પ્રાપ્ત થાય છે. જેને આ બોધ પરિણમ્યો છે, તેને તો સાક્ષાત્ નિજપદ એટલે આત્મતત્ત્વ નિજમાં જ ઉપલબ્ધ થયું છે. ઘડો કહે છે કે હું ઘડો છું, મને ઘડો કહેવા માટે બીજા કોઈ દ્રવ્યની જરૂર નથી. મારું ઘટપણું મને ઘટ રૂપે ઉપલબ્ધ જ છે. સાચું પૂછો તો ઘડો સ્વયં ઘટરૂપની વ્યાખ્યા કરે છે, ત્યારે હું મારું કે મારામાં, એવા કોઈ પણ શબ્દો બોલવાની જરૂર નથી. ઘડો ઘડામાં જ ઉપલબ્ધ છે. ઘડો ઘટદ્રવ્યમાં જ રહે છે. ઘટદ્રવ્યને ઘડો સ્વયં પ્રાપ્ત થયેલો છે. આ રીતે નિજપદ કહે છે કે હવે નિજપદને અન્ય દ્રવ્યની કોઈ આવશ્યકતા નથી. અન્ય કોઈ પણ દ્રવ્ય નિજમાં સમાઈ શકે તેમ નથી. અન્ય દ્રવ્ય આત્મદ્રવ્યનું ઉપાદાન નથી. આત્મદ્રવ્યના અસ્તિત્વ માટે બીજું કોઈ પણ દ્રવ્ય ઉપાદાન બની શકતું નથી. આત્મતત્ત્વ આત્મતત્ત્વના આધારે જ પ્રકાશી રહ્યું છે. અજ્ઞાનનો પડદો હતો એટલે આ સત્ય સમજાયું ન હતું. જેવું આ સત્ય સમજાયું કે તુરંત જ અજ્ઞાનનો પડદો દૂર થયો છે. ગાથામાં કહ્યું છે કે “દૂર થયું અજ્ઞાન”. નિજના નિજમાં જ દર્શન થતાં અજ્ઞાન દૂર થાય છે. ભાભી પોતાના દિયરને પૂછે છે કે ભાઈ ! તમારા ભાભી ક્યા છે? ત્યારે દિયર કહે છે કે ભાભી તો તમે પોતે જ છો. ભાભીપણું તમારામાં જ છે. વળી તમે બીજા ક્યા ભાભીને શોધો છો ? જાણે ભાભીનો મતિભ્રમ દૂર થયો અને પોતે જ ભાભી છે, તેવું જણાવાથી ભ્રમાત્મક વિકૃતિ દૂર થાય, તેમ અત્યાર સુધી જીવ પૂછતો હતો કે આત્મા ક્યાં છે ?
(૨૩૩)
એ
