Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
અને નિમિત્તજન્ય અશુદ્ધિ, બંને પ્રકારના પરિણમનનો વિસ્ફોટ કરે છે. અશુદ્ધિ સંબંધી આટલી પ્રશ્નપૂર્ણ ભૂમિકાનું કથન કર્યા પછી ક્રમશઃ અશુદ્ધિને બુદ્ધિગત કરશું. શાસ્ત્રકારે અહીં “શુદ્ધ બુદ્ધ ચૈતન્યઘન' કહીને આત્મપ્રકાશ કર્યો છે. તો સામાપક્ષમાં અશુદ્ધ, અબુધ અને અચૈતન્યમય કોણ છે તે પણ વિચારણીય છે. વિપરીત ભાવોનો પ્રતિવાદ થયા પછી જ સત્યનું સ્પષ્ટ ઉદ્ઘાટન થાય
વસ્તુતઃ જે દ્રવ્ય પોતાના ગુણધર્મને ભજતું હોય તેને અશુદ્ધ કહેવાનો કોઈ આધાર નથી. ભગવાને પુદ્ગલના સુગંધ અને દુર્ગધ એવા બે ભાવ બતાવ્યા છે. સુગંધ જેમ એક પરિણમન છે, તેમ દુર્ગધ પણ એક પરિણમન છે, તો દુર્ગધને અશુદ્ધ કેમ કહેવાય ? તે રીતે જે કોઈ ગુણધર્મો છે, તે તેના સ્વભાવની દ્રષ્ટિએ શુદ્ધ છે. આપણે પોતાની પ્રતિકૂળતાના આધારે તેને અશુદ્ધ કહેવા માટે પ્રેરિત થઈએ છીએ. સાપને કોઈ ખરાબ કહે પરંતુ હકીકતમાં સાપ પોતાના ગુણધર્મથી પોતાની પર્યાય રૂપે ખરાબ નથી. સાપ મનુષ્યને આઘાતક હોવાથી મનુષ્ય તેને ખરાબ કહે કે તેને મારી નાંખે છે. હકીકતમાં તે મનુષ્યની પોતાની ખરાબી છે. તેવી રીતે શુદ્ધિ અને અશુદ્ધિ, આ બે શબ્દો મનુષ્યના રાગ-દ્વેષના કારણે ઉત્પન્ન થયા છે. હકીકતમાં કોઈ પદાર્થ સારો કે નરસો હોતો નથી, તે જ રીતે શુદ્ધ કે અશુદ્ધ પણ હોતો નથી. મોહજન્ય ભાવ અને મનુષ્યની સુખશીલતા કે દુઃખસંવેદનના આધારે પોતાના દોષોનું પદાર્થમાં પ્રત્યારોપણ કરે છે.
આ એટલું ગૂઢ રહસ્ય છે કે આ સત્ય હકીકતથી મનુષ્યની બુદ્ધિ સમ્યક ભાવને ભજે, તો રાગ-દ્વેષની નાગચૂડમાંથી તે મુક્ત થઈ શકે છે. દોષોનું સ્થાન અજ્ઞાન અને મોહજન્ય પરિણામો છે. મોહજન્ય પરિણામો એક પ્રકારના આશ્રવ પરિણામો છે, અનિત્યભાવે ઉત્પન્ન થયેલી મોહજન્ય પર્યાયો છે. હકીકતમાં આશ્રવ આશ્રવના સ્થાને છે. તે અશુદ્ધ પર્યાયો આત્માને અશુદ્ધ કરી શકતી નથી. આત્મતત્ત્વ ક્યારે પણ પોતાના સ્વભાવથી ભ્રષ્ટ ન થવાના કારણે સદા સર્વદા શુદ્ધ છે. જેમ જડ પદાર્થો પોતાના ગુણધર્મોથી ભ્રષ્ટ થતા નથી, તેમ આત્મદ્રવ્ય પણ સ્વભાવથી ભ્રષ્ટ થતું નથી. છ એ દ્રવ્યો પોત-પોતાની રીતે શુદ્ધ ભાવોને ભજે છે, તે જ રીતે વચગાળાનું આશ્રવતત્ત્વ પણ પોતાની રીતે પરિણમન કરે છે. મૂળભૂત પ્રશ્ન એ થયો કે અશુદ્ધ શું છે ? જીવની સાંયોગિક અવસ્થામાં કલ્પનાજન્ય રાગદ્વેષ પ્રેરિત અનુકૂળ-પ્રતિકૂળ ભાવોમાં શુદ્ધ-અશુદ્ધની સ્થાપના કરવામાં આવે છે. અશુદ્ધિ તે એક પ્રકારનો સાંયોગિકભાવ છે. પારસ્પરિક સંયોગના આધારે બુદ્ધિ દ્વારા અશુદ્ધિનું ઉદ્ભાવન કરવામાં આવ્યું છે. બુદ્ધિ પરિવર્તિત થતાં અશુદ્ધભાવો પણ વિલય પામે છે. મનુષ્યને જો આ રહસ્ય સમજાય તો દ્રવ્ય અને પર્યાયો પર કરેલા આક્ષેપોથી અને રાગ-દ્વેષથી મુક્ત થઈ શકે છે. આ છે શુદ્ધ ભાવનું રહસ્ય.
ગાથામાં શુદ્ધ, બુદ્ધ કહ્યું છે, તેનો અર્થ એવો નથી કે કોઈ આત્મા અશુદ્ધ હતો અને પછી શુદ્ધ થયો. “શુદ્ધ' તે આત્માનું વિશેષણ થઈ શકે છે પરંતુ “અશુદ્ધ' તે આત્માનું વિશેષણ નથી. અહીં જીવને “શુદ્ધ' કહ્યો છે, તે ત્રિકાલવર્તી શુદ્ધ છે. ભૂતકાળમાં પણ શુદ્ધ હતો અને વર્તમાન અને ભવિષ્યમાં પણ શુદ્ધ જ રહેવાનો છે. તું શુદ્ધ છો' તેમ કહેવામાં તેવો અર્થ નથી કે તું અશુદ્ધ હતો અથવા અશુદ્ધ પણ છો, હવે શુદ્ધ થયો છો. “તું શુદ્ધ છો' તેમ કહેવાનો એ અર્થ છે કે તારે અશુદ્ધ
