Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
અત્રનો અર્થ સ્તંભ નથી. પરંતુ અત્ર શબ્દ સંભથી ભિન્ન એવી જગ્યાનો નિર્દેશ કરે છે. રણપ્રદેશમાં કોઈ એક પટ પર લખ્યું છે કે “અત્ર અન કે જલ પ્રાપ્ય છે.' તો ત્યાં પણ અત્રનો અર્થ વ્યાપકભાવને ભજે છે. જ્યાં અત્ર લખ્યું છે ત્યાં અત્ર છે જ નહીં. આ રીતે અત્ર શબ્દ સ્થાનવાચી હોવા છતાં સ્થાનરહિત એવા કોઈ જ્ઞાનાત્મક નિશ્ચયનો સંદેશ આપે છે. અત્ર શબ્દ અતિગૂઢ ભાવને પ્રકાશી રહ્યો છે.
જ્યારે મન, પ્રાણ, ઈન્દ્રિયો, ભાષા, બુદ્ધિ, બધા વિરામ પામી જાય છે, ત્યારે અત્ર શબ્દ ઉપકરણોથી અગમ્ય એવા કોઈ જ્ઞાનગણ્ય તત્ત્વનો નિર્દેશ કરે છે. હવે અંતનિહિત અસંખ્ય આત્મપ્રદેશી, સ્વવીર્યથી સંસ્થિત, નિરાલંબ એવા પ્રદેશોમાં દૃષ્ટાને જે દ્રુશ્યના દર્શન થાય છે અને તે દ્રશ્ય એવું અદ્ભુત છે કે જાણે લાખો લાખો જ્ઞાનીઓના નિશ્ચયરૂપ આ દૃશ્ય અવસ્થિત રહીને પ્રકાશી રહ્યું છે, જેમાં બધા નિશ્ચયો એક સાથે સમાવિષ્ટ થઈને સાક્ષી આપી રહ્યા છે. આપણો આ “અત્ર’ શબ્દ તે દ્રશ્ય તરફ અંગુલિનિર્દેશ કરે છે.
ગાથામાં સ્પષ્ટ કરવામાં આવ્યું છે કે જ્ઞાની પુરુષોનો નિશ્ચય અને અમારો નિશ્ચય એકરૂપ છે. “આવીને સમાય એ રીતે કહેવાનું તાત્પર્ય છે કે નિશ્ચય તો સ્થૂલ રીતે આવાગમન કરી શકતો નથી પરંતુ સત્પર્યાયો બધી સમાન હોય છે. શુદ્ધજ્ઞાનની પર્યાય કોઈ પણ આત્મામાં સમાન રૂપે જ વિકસિત થાય છે. જેમ કેવળજ્ઞાની ભગવંતો અનેક હોઈ શકે છે પણ કેવળજ્ઞાન તો એકરૂપ જ છે, તેમ જ્ઞાની પુરુષો ઘણા હોઈ શકે છે પરંતુ તેમનો શ્રુતજ્ઞાનાત્મક નિશ્ચય એક સમાન જ હોય છે, તેથી સ્તુતિકાર એમ કહેવા માંગે છે કે અહીં જે નિશ્ચય ઉદ્ભવ્યો છે અને જેનું અમે પારમાર્થિક ભાષામાં આખ્યાન કર્યું છે, તે નિશ્ચયજ્ઞાન બધા જ્ઞાનીઓની જેમ જ શુદ્ધભાવે ઉત્પન્ન થયેલું છે. જ્ઞાનીઓનો નિશ્ચય આવીને અમારા નિશ્ચયમાં સંમિલન કરે, તો ત્યાં પણ બધા નિશ્ચય એકરૂપ થઈ જાય છે. હકીકતમાં બધા શબ્દોથી બધી વ્યક્તિઓનો બોધ છે. નિશ્ચય બધા નથી, નિશ્ચય તો એક જ છે. જેમ કોઈ લાંબી દોરી સો માણસોએ પકડી હોય તો પકડનારા ઘણા છે પણ દોરી એક જ છે. દોરી સમાન રૂપે બધાના હાથમાં અવશ્ય છે. એ રીતે જ્ઞાનાત્મક નિશ્ચય અસંખ્ય જ્ઞાનીઓના આત્મામાં સમાનરૂપે પરોવાયેલો છે, તેથી તે નિશ્ચય આવીને અમારા નિશ્ચયમાં અંતનિહિત થઈ જાય છે અથવા અમારો નિશ્ચય તેમના જ્ઞાનમાં અંતનિહિત થઈ જાય છે. નિશ્ચયની એકરૂપતા પ્રધાન છે અને વ્યક્તિનું વ્યક્તિત્વ નિશ્ચયાત્મક જ્ઞાનના આધારે વિકસિત થયેલું છે, તેવી મહત્ત્વપૂર્ણ વાત આ ગાળામાં સ્પષ્ટ કરવામાં આવી છે.
ધરી મૌનતા. મહત્ત્વપૂર્ણ કથન કર્યા પછી શાસ્ત્રકારને લાગે છે કે હવે શાબ્દિક વિવેચન કરવાની જરૂર નથી. આ સત્ય સમજાયા પછી મન સ્થિર થઈ જાય છે અને વાણી મૌન થઈ જાય છે. વાણીની જ્યાં સુધી સીમા હતી, ત્યાં સુધી વાણીએ કથન કર્યું પરંતુ હવે આગળનું કથન કરવા માટે કે આગળની ભૂમિકા સમજવા માટે વાણી અપર્યાપ્ત થઈ ગઈ છે. જાણે વાણી કહે છે કે હવે મારું કામ નથી. બોલનારને કહે છે કે હવે મૌન ધારણ કરી લ્યો. આ વિષય એટલો અગાધ અને સૂક્ષ્મ છે કે વાણીનું સૌષ્ઠવ તેનો ઉપચાર કરી શકે તેમ નથી. માનો વાણી શાંત થઈ ગઈ છે. એટલે કવિરાજ કહે છે કે મૌનતાને ધારણ કરી બોલવાનું બંધ કરી હવે સમાધિભાવમાં પ્રવેશ કરવા
- (ર૩) .
