Atmsiddhi Mahabhashya Part 03

Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda

Page 256

તેમનો નિશ્ચય પણ સત્યસ્પર્શી હોય છે અને આવો સત્યસ્પર્શી નિશ્ચય સર્વ જ્ઞાનીઓનો એકસમાન હોય છે. વ્યક્તિ, સ્થાન છે. સમય ભિન્ન ભિન્ન હોવા છતાં પ્રકૃતિ પ્રાયઃ સમાન રૂપે સિદ્ધાંત અનુસાર પોતાનો પરિચય આપે છે. એટલું જ નહીં પરંતુ તે પ્રમાણે ક્રિયામાણ થતું રહે છે, માટે સત્યનું વિભાજન થઈ શકતું નથી.
અહીં સર્વે જ્ઞાનીનો નિશ્ચય સત્યને આશ્રિત હોવાથી વિભક્ત કે વિભિન્ન થઈ શકતો નથી. જ્ઞાની ઘણા છે પણ નિશ્ચય એક જ છે, માટે આ ગાથાના પ્રારંભમાં “નિશ્ચય સર્વે જ્ઞાનીનો'. એમ કહીને શ્રીમદ્જી સ્વયં પોતે જે નિશ્ચયને પામ્યા છે, તે નિશ્ચયમાં સહુનો નિશ્ચય પણ સમાવિષ્ટ થઈ જાય છે, તે પ્રમાણે કહે છે. “આવી અત્ર સમાય” એમ કહીને જ્ઞાનીઓએ જે નિશ્ચય કર્યા છે, તે નિશ્ચય જાણે સામેથી આવીને પોતાના અંતઃકરણમાં સમાય ગયા હોય અને આ બધા નિશ્ચય તરૂપ હોવાથી નિશ્ચયરૂપે પોતાની અંદર પ્રગટ થયા હોય તેવો વિનયભાવ પ્રગટ કર્યો છે અર્થાતુ સિદ્ધિકાર કહેવા માંગે છે કે સર્વે જ્ઞાનીથી પોતે જૂદા છે, તેમ નથી અને પોતે જે નિશ્ચય પામ્યા છે તે જ્ઞાનીઓના નિશ્ચયથી જૂદો નથી. જ્ઞાનીઓમાં વ્યક્તિઓની દ્રષ્ટિએ ભલે અંતર કે વિભિનતા દેખાતી હોય પરંતુ નિશ્ચયની દૃષ્ટિએ બધુ એક સમાન છે અર્થાત્ નિશ્ચય એક જ છે. પોતાના નિશ્ચયમાં બધાનો નિશ્ચય સમાયો છે અને બધાના નિશ્ચયમાં પોતાનો નિશ્ચય સમાયો છે, તેવું આધેય તત્ત્વ એકરૂપ છે, અધિકરણ ભલે ભિન્ન હોય.
“આવી અત્ર સમાયે” અહીં પ્રયુક્ત “અન્ન' એટલે “સુત્ર – ક્યાં સમાય ? તે મહત્વપૂર્ણ પ્રશ્ન છે. અત્ર શબ્દ ઊંડી મીમાંસા માંગી લે છે.
“અત્ર' શબ્દની મીમાંસા – ગાથામાં “અત્ર' – “અહીં શબ્દનો પ્રયોગ છે. અત્ર શબ્દ સ્થાનવાચી હોવા છતાં સ્થાનનો નિર્દેશ કરતો નથી પરંતુ કોઈ સૈદ્ધાંતિક કેન્દ્રબિંદુની અભિવ્યક્તિ કરી હોય, તેવો ભાવાત્મક શબ્દ છે. જેમાં ચારેકોરની નદીઓ ઢાળમાં વહન કરી સમુદ્રમાં સમાય જાય છે, તેમ જેટલા બુદ્ધિવાદ કે નયવાદ છે, તે પણ કોઈ એક નિશ્ચયાત્મક બિંદુમાં સમાવિષ્ટ થઈ જાય છે. જેમ બધા રસો સંમિલિત થવાથી એક સમરસનું નિર્માણ થાય છે, તેમ આ નિશ્ચય રૂપ જ્ઞાનખંડમાં માનો જ્ઞાની પુરુષોએ જે જે નિશ્ચય કર્યા છે, તે બધા એકરૂપ કે સમરૂપ બની આત્મસ્વરૂપ નિશ્ચયાત્મક ભાવમાં સમાવિષ્ટ થઈ જાય છે. આ “અત્ર' શબ્દ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર કે કાલથી પરે એવા ભાવાત્મક બિંદુનો સંકેત કરે છે. વસ્તુતઃ તો નિશ્ચયને કોઈ બિંદુ પણ કહી શકાય તેમ નથી કારણ કે આ વૈકાલિક વ્યાપક નિશ્ચય છે. તે અન્ય દ્રવ્યોના સ્વભાવને નિહાળીને તત્સંબંધી નિશ્ચયથી છૂટો પડી સમગ્ર આત્મતત્ત્વને આવરી લે છે. અનંત જીવોનું મૌલિક રૂપ તેમાં સમાયેલું છે, આ નિશ્ચય કોઈ ક્ષેત્રને પણ આશ્રિત નથી, તે ક્ષેત્રના આશ્રયથી મુક્ત છે. તે જ રીતે આ નિશ્ચય કોઈ કાલખંડથી જોડાયેલો નથી. તે કાલખંડથી નિર્લિપ્ત, વ્યાપક અને શાશ્વત નિશ્ચય છે. તે બિંદુ નહીં પણ મહાબિંદુ છે. તે અણુમાં અણુ હોવા છતાં મહાનમાં મહાન છે. તે સર્વવ્યાપી નિશ્ચયને આ ગાથામાં “અત્ર' કહીને પોકાર્યો છે. અત્ર શબ્દનો અર્થ અલગ છે અને તેનું કથ્ય ભિન્ન છે. કહો કે વિપરીત તેમ છતાં લોકોત્તરભાવને પ્રગટ કરવા માટે “અત્ર' શબ્દ સાર્થકભાવે ઊભો છે. જંગલના રસ્તા ઉપર સ્થાપિત કરેલા સ્તંભ ઉપર લખ્યું છે કે “અત્ર ભયસ્થાન છે અહીં
ક
હ
SSSSSSSS