Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
સ્વ સ્વભાવે જ્ઞાનમાં પ્રકાશિત થાય છે. જ્યારે જીવાત્મા આ અજ્ઞાનની જંજીરથી મુક્ત થાય, ત્યારે જેમાં બાધા હતી જ નહીં તેવા નિર્બાધ સ્વરૂપમાં યાત્રા કરે છે. જ્ઞાન અવ્યાબાધ છે તેમ કહેવું તે પણ સાપેક્ષ છે, જ્યાં બાધા હતી જ નહીં તેવા દ્રવ્યને અવ્યાબાધ કહેવું તે ફક્ત બોધાત્મક છે. અહીં ગાથાના ગૂઢ ભાવોનો સ્પર્શ કરીએ, તો અવ્યાબાધ સ્વરૂપ અન્ય દ્રવ્યનું છે. જે આત્મદ્રવ્યને બાધા પહોંચાડી શકતા નથી. આત્માને બાધા રહિત જાણવા કરતાં બાકીના દ્રવ્યો બાધાકારક નથી તેમ જાણવું તે વધારે આનંદજનક છે. મોક્ષમાં મહેલની જરૂર નથી કે સિદ્ધાલય રાજભવનોથી રહિત છે તેમ કહેવું જેટલું હાસ્યાસ્પદ છે, તેમ આત્મા અવ્યાબાધ છે તેમ કહેવું તે પણ અપૂર્ણતાવાચક છે. હકીકતમાં અનંતજ્ઞાનનો પ્રકાશ થયા પછી બાકીના બધા દ્રવ્યો કે વિશ્વ સ્વયં અવ્યાબાધ બની જાય છે. બાધા કરવાનું મેદાન ફક્ત વિકારી આત્મા હતો. અવિકારી, અનંત ગુણાત્મક આત્મા જ્યાં હવે વિકાર કે બાધાની પહોંચ નથી, ત્યાં બધા નિષ્ક્રિય કે મૂક બનીને, અવ્યાબાધ બનીને પુનઃ પરાવર્ત થાય છે, તેવું આ સ્વરૂપ છે. બધા દ્રવ્યો એક કક્ષા સુધી જ બાધક, અબાધક કે વિબાધક હોય છે પરંતુ સીમા પૂરી થયા પછી બધા દ્રવ્યો નિર્બાધ, નિરાબાધ, અનાબાધ, અવિબાધ કે અવ્યાબાધ બનીને ત્રિદોષ રહિત બની જાય છે. અવ્યાબાધ તત્ત્વોથી છૂટું પડેલું આ એક અલૌકિક તત્ત્વ છે. હકીકતમાં તે શબ્દાતીત છે. અવ્યાબાધ કહેવાથી તેનું કથન થઈ શકતું નથી. આ સાપેક્ષભાવ છે. જ્યાં તલવાર ચાલતી નથી, તલવાર સ્વયં કુંઠિત થઈ જાય છે. ત્યાં બાધા સ્વયં નિષ્ક્રિય બની ગઈ છે. નિષ્ક્રિયતા તે સ્વરૂપજન્ય નથી પરંતુ સિદ્ધાવસ્થામાં પદાર્થની સક્રિયતા સ્વયં કુંઠિત થઈ જાય છે, તેથી નિષ્ક્રિયતા એક સીમાતીત ગુણ છે. અહીં પણ અવ્યાબાધ તે સ્વરૂપનું વિશેષણ નથી પરંતુ અમુક ચોક્કસ સીમાથી પર પ્રકૃતિ જગત સ્વયં બાધક શક્તિથી મુક્ત થઈ જાય છે. આ છે ગાથાનો આંતરિક આધ્યાત્મિક સંપૂટ.
હકીકતમાં અગુણાત્મક તત્ત્વોના કથનથી આત્મતત્ત્વ સમજી શકાતું નથી, તે બોલવા માત્રના શબ્દો છે. સ્વરૂપ તો કેવળ સ્વયં સ્વરૂપની અનુભૂતિ કરીને સંતુષ્ટ થાય છે. તે તો સદા સર્વદા અપ્રભાવ્ય સ્થિતિમાં જ હતું. અન્ય કોઈ પદાર્થ પ્રભાવક કે બાધક છે તેવું સ્વરૂપને સ્વપ્નમાં પણ થતું નથી. ગાથાનો આટલો ઊંડો લક્ષવેધી મર્મભાવ ઉદ્ઘાટિત કરી હવે તેનો ઉપસંહાર કરીશું. ઉપસંહાર પૂર્વમાં છ બોલ ઉપર આત્મસિદ્ધિનું પ્રસ્થાન થયું છે અને મોક્ષના ઉપાય તરીકે ધર્મનું આખ્યાન કર્યું છે. છઠ્ઠા બોલના સમાધાનમાં ધર્મનું મુખ્યતત્ત્વ તરીકે ઉદ્ગાન કર્યું છે. પરંતુ જે ધર્મ જ્ઞાનમાં પૂર્ણ પ્રતિભાસિત અને ક્રિયાત્મક ભાવમાં ક્રમશઃ સાધ્ય એવો જે નિશ્ચયધર્મ છે, તેને શાસ્ત્રકારે એ જ ધર્મ' કહીને, વ્યવહાર ધર્મનું નિરાકરણ કરીને, આત્મિક ધર્મનો જ સ્વીકાર કર્યા છે અને એ ધર્મને જ મોક્ષ કહ્યો છે. ગાથાનો ઉપસંહાર એ જ છે કે ઉપાય અને સાધ્ય બંનેનું પૂર્ણ એકત્વ તે જ મુખ્ય અભિધેય તત્ત્વ છે. આ ગાથામાં લક્ષ્ય લક્ષણ, સાધન, સાધ્ય, માર્ગ અને ગંતવ્યું, બધાનો તાદાત્મ્ય કરવામાં આવ્યો છે. સંપૂર્ણ ગાથા અવ્યાબાધ એવા નિબંધ ભાવો ઉપર માનવ મનને સ્થિર કરે છે. ગાથાનો સારાંશ લક્ષવેધી છે. એક આખો ક્રમ આ ગાથા સુધીમાં પૂરો થાય છે. હવે પછી શાસ્ત્રકાર સ્વયં ક્રમ છોડીને સ્વતંત્ર ભાવે આત્મસ્થિતિનું વર્ણન કરશે. જેનો ૧૧૭મી ગાથાના ઉપોદ્ઘાત રૂપે વર્ણન કરીશું.
--
(૨૧૫)
